نکات مهم اجرا گذاشتن مهریه

امروزه موضوع مطالبه مهریه به یکی از موضوعات حقوقی مهم و پرچالش تبدیل شده است و بسیاری از زوجین به ویژه در زمان طلاق با این مسئله و قوانین آن مواجه می‌شوند. در این مقاله از دادسو به بررسی اجرا گذاشتن مهریه می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.

مهریه یکی از حقوقی است که با جاری شدن عقد نکاح موقت یا دائم به زن (زوجه) تعلق می‌گیرد. به این صورت که زوجین قبل از ازدواج، مالی را به عنوان مهریه معین کرده و به محض وقوع عقد نکاح یکی از حقوق زن می‌شود که می‌تواند براساس نوع آن، مهریه‌اش را از همسر خود طلب کند.

گاهی پس از درخواست و مطالبه زن، مرد (زوج) مهریه را به صورت کامل و یا با توافق زوجه بخشی از آن را پرداخت می‌کند. اما در بسیاری از موارد، مرد به دلایل مختلفی حاضر به پرداخت آن نیست و زن نیز برای گرفتن این حق خود، ناچارا به قانون روی آورده و با مراجعه به دادگاه و ثبت شکایت، مهریه خود را مطالبه می‌کند که به آن، اجرا گذاشتن مهریه گفته می‌شود.

با توجه به اینکه عدم آشنایی با قوانین مهریه، می‌تواند مشکلات زیادی را هم برای زوج و هم برای زوجه ایجاد نماید، توصیه ما این است که قبل از هر اقدامی با مشاوران و وکلای حقوقی مشورت کرده تا راهکارهای مناسب را به شما ارائه دهند. در این مقاله نیز سعی ما بر این است تا شما را با قوانین مربوط به اجرا گذاشتن مهریه آشنا کنیم.

مهریه و انواع آن

مهریه یا صداق مالی است که پس از عقد نکاح از جانب مرد به زن داده می‌شود و نشان‌دهنده احترام و محبتی است که مرد نثار زن می‌کند. در واقع، مهریه نوعی حق شخصی است که زن مالک آن شده و در صدر بدهی‌های مرد قرار می‌گیرد و پس از فوت زن نیز به وراث وی می‌رسد.

گذشته از این در دین اسلام و نیز در فقه و حقوق، پرداخت مهریه از تکالیف شوهر محسوب و در این مورد احترام ویژه‌ای برای زن قائل شده‌اند و طبق قوانین هیچ چیزی نمی‌تواند حق گرفتن مهریه را از زن سلب نماید.

به طور کلی، مهریه از نظر پرداخت به دو صورت عندالمطالبه و عندالاستطاعه تقسیم می‌شود. وقتی زن و مرد قبل از عقد نکاح بر روی مهریه توافق می‌کنند، می‌توانند برای پرداخت آن نیز شرایطی را تعیین کنند، مانند اینکه مهریه نقد یا نسیه، معین یا نامعین،  عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد.

اگر تعیین شود که هر زمانی که زوجه مهریه‌اش را مطالبه کند، مرد مکلف به پرداخت آن باشد، مهریه در سند ازدواج عندالمطالبه ثبت می‌گردد. ولی چنانچه، زوجین توافق کنند که پرداخت مهریه در صورت استطاعت و توان مالی زوج صورت گیرد، مهریه عندالاستطاعه طلقی می‌شود. البته زوجین می‌توانند حتی بعد از جاری شدن عقد هم با یکدیگر توافق کرده و مهریه را از عندالمطالبه به عندالاستطاعه تغییر دهند.

نحوه اجرا گذاشتن مهریه

ممکن است برای بسیاری از افرادی که اطلاع زیادی از قوانین مهریه ندارند این سوال پیش آید که روش اجرا گذاشتن مهریه به چه صورت است؟ همانطور که می‌دانید، به دلیل ناآگاهی زوجین از مراحل حقوقی، روند گرفتن مهریه گاهی ممکن است طولانی شده و تا سال‌ها ادامه داشته باشد.
بیشتر بخوانید: حق طلاق چیست؟ براساس بخشنامه صادرشده توسط ریاست قوه قضائیه، تمامی دادگاه‌های کشور دادخواست مهریه را قبل از مراجعه به اداره ثبت نمی‌پذیرند. زوجه چه وکیل مهریه داشته باشد، چه شخصا اقدام کند، ابتدا باید به دفتری که عقد ازدواج در آن ثبت رسمی شده است مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه برای تمام مهریه یا بخشی از آن را کند.

در مرحله بعد، با مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک (اداره اجرای مهریه)، می‌تواند علاوه بر ممنوع الخروج کردن زوج، درخواست توقیف اموال وی را بدهد. اگر اموالی پیدا نشود و یا مشخصات آن‌ها را نداند، این اداره از مراجع ذی‌صلاح مانند بانک یا راهور استعلام می‌گیرد.

در صورتی که اموال زوج شناسایی شود، توقیف شده و سپس ارزیابی و به مزایده گذاشته می‌شود مگر اینکه آن اموال جزو مستثنیات دِین باشند که در آن صورت زوج حق اعتراض خواهد داشت.

ولی اگر ظرف مدت ۲ ماه مالی پیدا نشود و یا ظرف ۶ ماه درخواست زوجه به نتیجه‌ای نرسد، می‌تواند خود یا وکیلش درخواست صدور گواهی مبنی بر مراجعه به دادگاه نماید.

• مستثنیات دین

همانطور که در بالا اشاره شد، برخی از اموال هستند که زوجه نمی‌تواند نسبت به توقیف آن‌ها اقدام کرده و مهریه از محل آن اموال پرداخت نمی‌گردد و هیچگونه اعتراضی هم نمی‌تواند داشته باشد. به این اموال، مستثنیات دین گفته می‌شود. به عبارت دیگر، آن دسته از اموالی است که اگر کسی به ما دینی داشته باشد، نمی‌توانیم به خاطر طلب و دینمان آن‌ها را توقیف نماییم. طبق ماده ۲۴ قانون جدید محکومیت‌های مالی، برخی از این اموال عبارتند از:

• منزل مسکونی که عرفا در شأن محکوم علیه باشد
• اثاثیه مورد نیاز ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی
• آذوقه موجود و ذخیره شده به اندازه نیاز محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی
• وسایل و ابزار کار و کتب علمی و تحقیقاتی و تلفن مورد نیاز که محکوم علیه برای امرار معاش از آن‌ها استفاده می‌کند
• مبلغی که بابت پیش قسط اجاره به موجر پرداخت می‌شود به شرط آنکه بدون آن مبلغ برای پرداخت اجاره به عسر و حرج افتد و بالاتر از شان او نباشد

حال اگر زوج هیچ مالی به نام خود نداشته باشد، خانم می‌تواند با مراجعه به اداره ثبت اسناد، نامه‌ای مبنی بر اینکه زوج مالی به نام خود ندارد دریافت کرده و سپس برای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده محل اقامت خود یا همسرش مراجعه و دادخواست حقوقی مطالبه مهریه نماید.

آنگاه این دادخواست در قسمت اجرای احکام مدنی دادگاه بررسی و ثبت می‌شود تا در صورتی که در آینده مرد اموالی به دست آورد، زن امکان توقیف آن را داشته باشد. البته به شرط آنکه، هنوز مهریه زن کامل پرداخت نشده باشد.

چه مهریه ای قابل اجرا گذاشتن است؟

مهریه باید خصوصیاتی داشته باشد و در صورتی که فاقد این خصوصیات باشد، باطل است ولی تاثیری در عقد نکاح ندارد. چند مورد از ویژگی‌های بارز مهریه عبارت‌اند از:

• باید جنبه ارزش مالی داشته باشد مانند سکه، زمین، خانه و … .
• باید مشخص و معین باشد به این صورت که میزان، تعداد یا مکان آن نامعلوم نباشد
• باید قابل تملک باشد
• باید مشروع باشد

اگر مهریه زوجه دارای چنین شرایطی باشد قابل اجرا گذاشتن است.

هزینه اجرا گذاشتن مهریه

اصولا دادگاه برای هر پرونده بسته به نوع آن هزینه ای دریافت می‌کند. در موارد مربوط به مهریه نیز هزینه دادرسی با زوجه می‌باشد و مبلغ آن ۳/۵ مبلغ کل مهریه است. چنانچه زن هزینه دادرسی را نداشته باشد می‌تواند درخواست اعسار کند.

مدت زمان اجرا گذاشتن مهریه

روند اجرا گذاشتن مهریه معمولا طولانی بوده و گاهی تا سال‌ها لاینحل باقی می‌ماند. دلایلی مانند حجم کاری دادگاه رسیدگی کننده به دادخواست و یا مشکلات و اختلافات جدیدی که در مدت رسیدگی به پرونده بین زوجین رخ می‌دهد باعث طولانی شدن این رویه می‌شود. لذا بهتر است در صورتی که زوج توان پرداخت مهریه را دارد، برای جلوگیری از اتلاف وقت به طور توافقی آن را پرداخت کند.

اِعسار چیست؟

کلمه اعسار برگرفته از عسر به معنای سختی و نداشتن است. در واقع به عدم توانایی مالی و یا عدم دسترسی به اموال به طوری که شخص در مضیقه باشد، اعسار گفته می‌شود. در موارد حقوقی و قانونی، به افرادی که به دلیل نداشتن دارایی کافی یا در دسترس نبودن اموالشان (مثلا اموال در رهن بانک) نمی‌توانند بدهی‌ها و دیون خود را پرداخت کنند، معسِر گفته می‌شود. در پرونده‌های قضایی دو دسته از افراد معسر شناخته می‌شوند:

• فرد حقیقی که برای دریافت حق خود به عنوان خواهان اقدام به شکایت و تشکیل پرونده می‌کند اما به دلیل عدم توانایی مالی نمی‌تواند هزینه‌های دادرسی را پرداخت نماید.
• فرد حقیقی که بدهکار بوده و از جانب طلبکار علیه وی شکایت شده و حکم به نفع طلبکار صادر شده و طبق رأی نهایی وی محکوم شده است اما توانایی پرداخت دین خود را ندارد.

در خصوص اجرا گذاشتن مهریه، زمانی که زوجه دادخواست خود را به دادگاه ارائه می‌کند، پس از بررسی توسط قاضی رسیدگی کننده به پرونده و صدور حکم، زوج (مرد) باید نسبت به پرداخت مهریه اقدام نماید و در صورت عدم پرداخت، زوجه می‌تواند درخواست حکم جلب وی را نماید.

اثبات اعسار

چنانچه مرد به دلایلی مانند عدم توانایی مالی یا عدم دسترسی به اموالش، نتواند مهریه را یک جا پرداخت نماید، می‌تواند اعتراض کرده و درخواست اعسار نماید که در این صورت ظرف مدت ۳۰ روز فرصت دارد تا مدارک خود مبنی بر اعسار را به دادگاه ارائه دهد و تا زمان بررسی آن توسط قاضی پرونده، حکم جلب صادر نمی‌شود.

اگر مدارک ارائه شده توسط زوج پذیرفته شود، باز هم باید مهریه را پرداخت کند اما با توجه به شرایط مالی وی دادگاه حکم به قسط‌ بندی مهریه می‌دهد.

البته گاهی نیز دادگاه مدارک اعسار زوج را نمی‌پذیرد. در مواردی مانند زمانی که زوج برای نپرداختن مهریه یا راضی کردن زوجه به میزان مهریه توافقی و کمتر، اموال خود را به طور سوری به شخص دیگری انتقال می‌دهد که اداره ثبت و دادگاه با بررسی سابقه وی تا یک سال قبل از طرح دادخواست همسرش، عدم صحت آن را ثابت می‌کنند.

قسط بندی مهریه

زمانی که اعسار از سمت دادگاه پذیرفته شود، با توجه به وضعیت مالی زوج، مبلغی به عنوان پیش قسط مهریه و مابقی به صورت اقساط ماهیانه یا چندماهه برای پرداخت مهریه مشخص می‌شود. میزان پیش قسط و اقساط هیچ معیار تعیین شده‌ای نداشته و قاضی پرونده با توجه به شرایط مالی مرد و دفاعیات زن میزان آن را معین می‌کند.

البته در مواردی که درخواست طلاق از سمت مرد باشد، دادگاه سختگیری بیشتری نسبت به اعسار دارد و برخی شعب آن را نمی‌پذیرند و مرد موظف است مهریه را به صورت یک جا پرداخت کند. در مواردی هم که پذیرفته می‌شود پیش قسط سنگین‌تری از سمت قاضی تعیین می‌شود.

لازم است بدانید که پیش قسط مهریه و اقساط آن باید به صورت منظم پرداخت شود، وگرنه امکان جریمه و جلب وجود دارد. البته نپرداختن مهریه تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن جزو جرائم مالی محسوب شده و می‌تواند منجر به حکم جلب شود ولی نسبت به عدم پرداخت مازاد آن، حکم جلب صادر نمی‌شود.

قانون جدید در اجرا گذاشتن مهریه وجه نقد و سکه

مطابق قانون، مهریه می‌تواند وجه نقد باشد که به نرخ روز محاسبه شده و زوج مکلف به پرداخت آن می‌باشد. اما، دو نکته وجود دارد که لازم است بدانیم:

• در صورتی که زوج فوت کند، مهریه صرفا تا تاریخ فوت وی به نرخ روز محاسبه می‌شود، نه تاریخ انحصار وراثت یا درخواست زن.
• ملاک از نرخ روز، پرداخت مهریه توسط شوهر است، نه تاریخ اقامه دعوی و ارائه دادخواست توسط زوجه.

همچنین مهریه می‌تواند طبق توافق زوجین، سکه بهار آزادی، سکه امامی، نیم سکه و ربع سکه باشد که برای هر دو نوع مهریه، زن می‌تواند از طریق اداره ثبت یا دادگاه اقدام به مطالبه و گرفتن مهریه کند.
بیشتر بخوانید: مهریه در طلاق توافقی زوجه می‌تواند برای مبالغ پایین‌تر به شورای حل اختلاف مراجعه کند و برای مبالغ بالا هم از طریق دادگاه و هم از اداره اجرای ثبت، این مهریه را مطالبه کند. اگر زوج اموال منقول یا غیر منقول داشته باشد که جزو مستثنیات دین نباشد، زن با مراجعه به اداره ثبت می‌تواند درخواست توقیف اموال را داده و همسرش را ممنوع الخروج کند و نیز هزینه رسیدگی کمتری پرداخت می‌کند.

اگر زوج اموالی غیر از مستثنیات دین نداشته باشد زن با مراجعه به دادگاه دادخواست خود را ارائه می‌دهد.

قانون اجرا گذاشتن مهریه در عقد موقت

صیغه نامه‌های ازدواج موقت حتی در صورت تنظیم در دفتر ازدواج، سند عادی محسوب شده مگر آنکه به صورت رسمی ثبت گردد. اما باز هم مهریه‌ قید شده در آن‌ها قابل مطالبه از طریق دادگاه می‌باشد و زوجه در هر زمان (چه در مدت نکاح یا بعد از آن) و تحت هر شرایطی (چه تمکین کرده باشد یا خیر) حق مطالبه مهریه از شوهر خود را دارد؛ اما برای اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت، نیاز به سند رسمی عقد موقت می‌باشد.

در این زمینه ‌پیشنهاد می‌کنیم مقاله “اجرا گذاشتن مهریه در دوران عقد” را نیز مطالعه کنید.

قانون جدید مهریه ۱۱۰ سکه

در قانون جدید مهریه، صرفا برای نپرداختن تا میزان ۱۱۰ سکه یا معادل آن به نرخ روز، امکان جلب شوهر وجود دارد. به این معنی که میزان مهریه مندرج در سند ازدواج هر مقداری که باشد معتبر است و می‌توان مطالبه آن را از طریق اداره ثبت یا دادگاه پیگیری کرد اما حکم جلب مهریه فقط تا ۱۱۰ سکه امکان‌پذیر است. اما اگر تا ۱۱۰ سکه یا معادل ریالی آن پرداخت شده باشد، بابت باقیمانده و مازاد آن حکم جلب نداشته و زن باید اموالی از شوهر را برای توقیف به دادگاه معرفی نماید. چنانچه مدارک کافی نداشته باشد یا اموالی غیر از مستثنیات دین نباشد، نه می‌تواند وی را جلب کند و نه ممنوع ‌الخروج! همچنین با خواندن مقاله “آیا مهریه زندان دارد؟” می‌توانید اطلاعات کامل‌تری در این باره کسب کنید.

نکته آخر اینکه، مهریه یکی از مهمترین موارد حقوقی است که با جاری شدن عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد و هیچ چیز نمی‌تواند حق گرفتن آن را از وی سلب نماید. همچنین، مرد تحت هر شرایطی موظف به پرداخت این حق به همسر خود است و حتی مواردی مثل نداشتن اموال و بیکاری نیز نمی‌تواند این وظیفه و تکلیف را از او بگیرد. اما، بهتر است قبل از هر اقدامی با افراد آشنا به قوانین حقوقی مانند وکلا و مشاورین مشورت نموده تا بهترین راهکارها را در اختیارتان بگذارند.

سوالات متداول

آیا می‌توان اموالی را که جزو مستثنیات دین است توقیف کرد؟

خیر. در صورت توقیف این اموال، زوج حق اعتراض داشته و می‌تواند از آن‌ها رفع توقیف کند.

چه زمانی زوج می‌تواند درخواست اعسار کند؟

زمانی که عدم توانایی مالی در پرداخت مهریه یا عدم دسترسی به اموال خود را داشته باشد.

در صورت نپرداختن مهریه آیا می‌توان حکم جلب گرفت؟

بله، اما تنها در صورت نپرداختن تا میزان ۱۱۰ سکه یا معادل آن گرفتن حکم جلب امکان‌پذیر است.

اگر زوج درخواست اعسار داشته باشد از پرداخت مهریه معاف می‌شود؟

خیر، در صورت پذیرفته شدن اعسار او، با توجه به شرایط مالی وی مهریه قسط بندی می‌شود.