در هر پرونده حقوقی یا کیفری، طرفین دعوا برای اثبات ادعاهایشان باید از دلایلی استفاده کنند که قانون پیشبینی کرده است. یکی از این دلایل، شهادت یا گواهی است. شهادت یعنی اینکه شخصی که طرف دعوا نیست، به دادگاه بیاید و درباره اتفاقی که افتاده یا نیفتاده صحبت کند.
درواقع، شاهد کسی است که آنچه را دیده یا شنیده به قاضی میگوید تا به او کمک کند تا تصمیم درست بگیرد. شهادت میتواند مستقیم باشد، یعنی شاهد، خودش اتفاق را دیده باشد، یا غیرمستقیم بوده، یعنی شاهد درباره چیزی که شخص دیگری به او گفته، صحبت کند.
اما باید دقت کرد که شهادت با اقرار فرق دارد. اقرار یعنی اینکه، یکی از طرفین دعوا خودش به اشتباهی که کرده اعتراف کند، در حالیکه شاهد کسی است که خارج از دعوا حضور دارد و درباره اتفاقی که برای دیگری افتاده، شهادت میدهد.
اگر طرفین دعوا نتوانند ادعاهایشان را با دلایل کافی اثبات کنند، ممکن است حقشان ضایع شود. در ادامه، به بررسی اینکه روند شهادت در دادگاه به چه صورت است خواهیم پرداخت.
انواع شهادت در دادگاه
در دادگاه، شهادت به روشهای گوناگونی ارائه میشود. گاهی شاهد بهطور مستقیم در دادگاه حاضر شده و شهادت میدهد، گاهی پیش میآید که شهادت بهصورت کتبی ارائه میشود و گاهی هم شرایط خاصی برای شهادت وجود دارد. هر یک از این روشها، قواعد و محدودیتهای مخصوص به خود را دارد.

شهادت یا گواهی یعنی چه؟
شهادت در اصطلاح حقوقی بهمعنای ارائه اطلاعاتی توسط یک فرد بیطرف به دادگاه است که این اطلاعات معمولاً درباره وقوع یا عدم وقوع یک جرم یا رویداد خاص بوده و براساس مشاهدات مستقیم، شنیدهها یا سایر آگاهیهای فرد ارائه میشود.
این فرد که بهعنوان شاهد شناخته میشود، اطلاعات خود را تحت سوگند و به درخواست یکی از طرفین دعوا یا بهصورت اتفاقی در اختیار دادگاه قرار میدهد.
قانون مجازات اسلامی نیز بهطور مشخص به تعریف شهادت پرداخته و در ماده 174 آن، شهادت را بهعنوان “اخبار شخصی غیر از طرفین دعوا، به وقوع یا عدم وقوع جرم، توسط متهم یا هر امر دیگری، نزد مقام قضائی” توصیف کرده است.
انواع گواهی یا شهادت
گواهی یا شهادت بهعنوان یکی از ادله اثبات در امور حقوقی و کیفری، به اظهارات فردی گفته میشود که از وقوع یا عدم وقوع یک رویداد، اطلاع مستقیم دارد. این اظهارات میتواند در دادگاه یا مراجع قضایی دیگر ارائه شود. در این بخش به انواع گواهی یا شهادت میپردازیم:
گواهی مستقیم یا اصلی
گواهی مستقیم یا اصلی، به شهادتی گفته میشود که شاهد شخصاً و بدون واسطه به آن واقف شده است. بهعبارت دیگر، شاهد با استفاده از حواس پنجگانه خود، رویداد موردنظر را بهطور مستقیم مشاهده یا تجربه کرده است.
این نوع گواهی میتواند شامل دیدن امضای یک سند، شنیدن ادا شدن عبارات عقد ازدواج، لمس اشیاء یا هر نوع ادراک حسی دیگر باشد. درواقع، گواهی مستقیم براساس مشاهدات عینی و تجربی شاهد استوار است و بهعنوان یکی از قویترین دلایل در اثبات ادعاها در محاکم محسوب میشود.
گواهی غیرمستقیم یا گواهی بر گواهی
گواهی غیرمستقیم به این معنی است که شخصیکه در دادگاه شهادت میدهد، خودش شاهد مستقیم رویداد نبوده است. در عوض، او اطلاعاتی را که از شخص دیگری شنیده است، بازگو میکند. مثلاً اگر کسی بگوید «علی به من گفت که قرارداد را امضا کرده است»، این یک گواهی غیرمستقیم است.
در این حالت، شاهد اصلی شخص علی است که قرارداد را امضا کرده و شاهد دوم، فقط نقل قولی از علی را ارائه میدهد. بهعبارتی، گواهی غیرمستقیم، گواهی بر گواهی دیگری است.
اعلام آگاهی در تحقیقات محلی
اعلام آگاهی در تحقیق محلی، نوعی گواهی است که براساس شنیدهها و اطلاعاتی که فرد محلی از دیگران کسب کرده، ارائه میشود. برخلاف شهادت مستقیم که شاهد شخصاً موضوع را دیده یا شنیده است، اعلام آگاهی مبتنی بر اخبار و شایعاتی است که در بین مردم رواج یافته است. بهعبارت دیگر، فرد اعلامکننده آگاهی، صرفاً آنچه را که شنیده است، بازگو میکند و صحت و سقم این اطلاعات را تضمین نمیکند.
تفاوت گواهی و شهادت
در اصطلاح حقوقی، واژههای «گواهی» و «شهادت» مترادف بوده و بهمعنای اظهارات فردی است که بهعنوان شاهد در دادگاه حضور یافته و درباره موضوع مورد اختلاف، اطلاعاتی را در اختیار قاضی قرار میدهد.
درواقع، هر دو این واژهها به بیان روایتی از یک واقعه توسط شخص ثالثی اطلاق میشود که بهطور مستقیم درگیر دعوا نیست و میتواند به روشن شدن حقیقت و صدور حکم عادلانه کمک کند.
بنابراین، هنگامیکه در قوانین یا آرای قضایی به گواهی یا شهادت اشاره میشود، منظور همان اظهارات شفاهی یا کتبی شاهد در دادگاه است.
تفاوت اقرار و شهادت
شهادت و اقرار، هر دو بهعنوان دلایل اثباتی در دادرسیها مورد استفاده قرار میگیرند و در ظاهر، هر دو شامل انتقال اطلاعاتی درباره موضوع دعوا به قاضی هستند. با اینحال، تفاوتهای بنیادینی بین این دو مفهوم وجود دارد. این تفاوتها ناشی از ماهیت متفاوت شخص ارائهدهنده اطلاعات، شرایط و آثار حقوقی آنها و همچنین، میزان اعتبار و قابل اتکا بودنشان است. در ادامه به بررسی دقیقتر این تفاوتها خواهیم پرداخت:
- اقرار، قویترین دلیل برای اثبات یک ادعاست و در نظام حقوقی، جایگاه ویژهای دارد. زمانیکه فردی بهصورت صریح و آگاهانه به انجام کاری اقرار کند، نیازی به ارائه شاهد و گواه نیست و اقرار او بهعنوان دلیل کافی برای اثبات آن ادعا پذیرفته میشود. درواقع، اقرار به منزله پذیرش کامل و بدون قید و شرط یک ادعا بوده و از اینرو، بر سایر ادله اثباتی از جمله شهادت، مقدم است.
- اقرار درواقع اعتراف یک طرف دعوی به حق طرف مقابل است. درواقع، فردیکه اقرار میکند، به زیان خود و به نفع طرف دیگر دعوا، حقی را برای او قائل میشود. این اقرار میتواند بهصورت شفاهی یا کتبی انجام شود و در روند رسیدگی قضایی تأثیر بسزایی دارد. بهعنوان مثال، اگر شخصی اقرار کند که مبلغی را به دیگری بدهکار است، این اقرار میتواند بهعنوان دلیلی برای اثبات حق طلبکار در دادگاه تلقی شود.
- شهادت در اصطلاح حقوقی به گواهی دادن فردی بیطرف در مورد امری گفته میشود که بر نتیجه یک اختلاف یا دعوا تأثیرگذار است. این شخص که شاهد نامیده میشود، با ارائه اطلاعات و مشاهدات خود، به قاضی کمک میکند تا به حقایقی دست یابد که در جریان دادرسی مطرح شدهاند. بهعبارت سادهتر، شهادت، ابزاری برای روشن شدن حقیقت در دادگاهها و حل و فصل اختلافات است.

فرق بین گواه و شاهد
اصطلاحات «شهادت» و «گواهی» در بسیاری از موارد بهجای یکدیگر استفاده میشوند و قانونگذار نیز در برخی مواد قانونی، بهجای کلمه شهادت از کلمه گواهی بهره برده است. اما در این بخش، قصد داریم تفاوت ظریف اما مهمی را که بین مفاهیم «گواه» و «شاهد» وجود دارد، مورد بررسی قرار دهیم و به این پرسش پاسخ دهیم که آیا این دو واژه صرفاً مترادف یکدیگر هستند یا تفاوتهای معنایی و حقوقی خاصی میان آنها وجود دارد.
قانونگذار برای اعتبار بخشیدن به شهادت یک شاهد در دادگاه، شرایطی را در نظر گرفته است. عقل، ایمان و عدالت از جمله این شرایط هستند. بهعبارت دیگر، اگر شاهد از نظر عقل، ایمان یا عدالت مورد تردید باشد و این امر در دادگاه ثابت شود، شهادت وی قابل پذیرش نخواهد بود و تاثیری در نتیجه پرونده نخواهد داشت.
شاهد یا گواه فردی بی طرف است که در یک پرونده قضایی حاضر میشود و رویدادی را که شخصاً مشاهده کرده یا از آن اطلاع دارد، برای قاضی تشریح میکند. در اصطلاح حقوقی، واژههای شاهد و گواه مترادف بوده و به یک معنا بهکار میروند. درواقع، شهادت و گواهی دو واژه هممعنی هستند که در قوانین مختلف برای توصیف عمل فردیکه اطلاعاتی را در یک دادگاه ارائه میدهد، بهجای یکدیگر استفاده میشوند.
انواع شاهد
همانطور که پیشتر به انواع گواهی از جمله شهادت غیرمستقیم، شهادت بر شهادت و اعلام آگاهی در تحقیقات محلی پرداختیم، حال به بررسی انواع شاهد یا گواه خواهیم پرداخت. با توجه به تنوع گواهیها، شاهدانی نیز با ویژگیهای مختلف در فرآیند دادرسی حضور مییابند. در ادامه، به معرفی دقیقتر این انواع شاهد خواهیم پرداخت.
- گواه مستقیم یا اصلی، به فردی اطلاق میشود که خود بهطور مستقیم، شاهد وقوع یک رویداد بوده است. بهعبارت دیگر، این فرد بدون واسطه و بهطور عینی، موضوع موردنظر را مشاهده کرده و در مورد آن اطلاعات دست اول دارد. شهادت این دسته از افراد بهدلیل اینکه براساس تجربه شخصی و مشاهده مستقیم است، از اعتبار بالایی برخوردار بوده و در امور حقوقی و قضایی از اهمیت ویژهای نیز برخوردار است.
- شاهد غیرمستقیم، کسی است که رویدادی را بهطور مستقیم ندیده یا نشنیده، بلکه از گفتههای افرادی که شاهد عینی آن رویداد بودهاند، مطلع شده است. درواقع، این نوع شاهد، اطلاعات خود را از طریق دیگری بهدست میآورد و براساس شنیدههایش شهادت میدهد.
جمع بندی
روند شهادت در دادگاه یکی از ارکان اصلی اثبات ادعاها در پروندههای حقوقی و کیفری است. شهودانی که به دادگاه دعوت میشوند، با سوگند یاد کردن، موظف به بیان صادقانه آنچه را که مشاهده یا شنیدهاند، میشوند. این روند شامل مراحل مختلفی از جمله احضار شاهد، استماع شهادت و ارزیابی شهادت توسط قاضی است. اهمیت شهادت در دادگاه در این است که میتواند بهعنوان یک مدرک قوی برای اثبات یا رد ادعاها مورد استفاده قرار گیرد.
با اینحال، روند شهادت در دادگاه با چالشهایی نیز همراه است. یکی از این چالشها، امکان سوءاستفاده از شهادت است. برخی افراد ممکن است با ارائه شهادت دروغ، قصد فریب دادگاه را داشته باشند. همچنین، عوامل روانی و اجتماعی نظیر فشار روانی، ترس، یا تعصبات شخصی میتوانند بر شهادت افراد تاثیر بگذارند.
بههمین دلیل، قاضی موظف است با دقت به شهادت افراد گوش دهد و با توجه به سایر ادله موجود در پرونده، به ارزیابی آن بپردازد. در نهایت، میتوان گفت که روند شهادت در دادگاه، درعینحال که یک ابزار مهم برای کشف حقیقت است، نیازمند توجه و دقت فراوان از سوی همه طرفین درگیر در پرونده است.
در نهایت باید اشاره کنیم که، موسسه حقوقی دادسو با تکیه بر دانش و تجربه وکلای پایه یک دادگستری، طیف گستردهای از خدمات حقوقی را به موکلین خود ارائه میدهد. دادسو با بهرهگیری از رویکردهای نوین حقوقی، به شما کمک میکند تا بهترین تصمیمات را در امور حقوقی خود اتخاذ کنید.
سوالات متداول
شهادت در دادگاه یعنی چه؟
شهادت در دادگاه بهمعنای آن است که فردی بیطرف در یک پرونده حقوقی یا کیفری، به دادگاه مراجعه کرده و درباره اتفاقی که رخ داده، یا رخ نداده و به نتیجه پرونده مرتبط است، اطلاعاتی ارائه دهد. بهعبارت دیگر، شهادت، ابزاری است که از طریق آن، یک شخص ثالث، روایتی مستقل از وقایع را برای روشن شدن حقیقت در دادگاه بیان میکند.
انواع گواهی چیست؟
در قانون، گواهی به اشکال مختلفی ارائه میشود. یکی از انواع گواهیها، گواهی بر گواهی (شهادت غیرمستقیم) است که بهمعنای شهادت دادن درباره شهادت فرد دیگری است. علاوهبراین، شهادت مستقیم نیز از جمله انواع گواهی محسوب میشوند.
تفاوت اقرار با شهادت در چیست؟
تفاوت اصلی شهادت و اقرار در ماهیت فردی است که به بیان مطلب میپردازد. در شهادت، فرد بیطرف بهعنوان شاهد، رویدادی را گزارش میکند که به آن واقف است. اما در اقرار، خود شخص، طرف دعوا بوده و به نفع طرف مقابل، به امری اعتراف میکند که ممکن است به زیان خودش تمام خواهد شد.