آیا شهادت بر شهادت می‌تواند به اندازه شهادت مستقیم شاهد اصلی اعتبار داشته باشد؟ در این نوع شهادت، فردی که خود به طور مستقیم شاهد واقعه نبوده، بر شهادت شاهد اصلی گواهی می‌دهد.
این موضوع در فقه امامیه و نظام حقوقی ایران با چالش‌ها و اختلاف نظرهای فراوانی مواجه است. در این مقاله ابعاد مختلف شهادت بر شهادت و شرایط پذیرش آن را به طور جامع مورد بررسی قرار خواهیم داد.
شهادت بر شهادت چیست؟
شهادت بر شهادت به معنای گواهی دادن فردی در مورد شهادت شاهد دیگری است که خود شاهد مستقیم اتفاق نبوده است. این نوع شهادت زمانی پذیرفته می‌شود که شاهد اصلی به دلیل فوت، بیماری، سفر یا حبس قادر به حضور در دادگاه نباشد.
بر اساس ماده ۱۸۸ قانون مجازات اسلامی، شهادت بر شهادت در صورتی معتبر است که شاهد اصلی غایب باشد و شاهد فرعی شرایط لازم را داشته باشد. این نوع شهادت در حقوق کیفری در جرایم موجب حد و تعزیر پذیرفته نمی‌شود، اما در مواردی چون قصاص، دیه و ضمان مالی معتبر است.
در این میان، باید توجه داشت که شهادت دروغ در دادگاه، حتی در قالب شهادت بر شهادت، جرم محسوب می‌شود و می‌تواند باعث بی‌اعتباری روند دادرسی و پیگرد قانونی برای شاهد شود.
شهادت بر شهادت در چه مواردی است؟
شهادت بر شهادت در نظام حقوقی ایران به عنوان یک استثناء در شرایط خاص پذیرفته می‌شود. مواردی که شهادت بر شهادت پذیرفته می‌شود، به شرح زیر است:
1. فوت شاهد اصلی
اگر شاهد اصلی به هر دلیلی فوت کند و حضور او در دادگاه امکان پذیر نباشد، شهادت در دادگاه فردی که بر شهادت او گواهی می‌دهد، معتبر شناخته می‌شود. در این حالت، شهادت بر شهادت به عنوان راهی برای اثبات واقعه در نظر گرفته می‌شود.
2. غیبت یا بیماری شاهد اصلی
اگر شاهد اصلی به دلیل بیماری یا غیبت طولانی نتواند در دادگاه حاضر شود، شهادت فردی که توانسته است بر شهادت شاهد اصلی گواهی دهد، پذیرفته می‌شود. این امر به‌ویژه زمانی مفید است که حضور شاهد اصلی از لحاظ زمانی یا مکانی ممکن نباشد.
3. حبس یا موانع قانونی دیگر
در مواردی که شاهد اصلی به دلایلی مانند حبس یا هرگونه موانع قانونی دیگر نتواند در دادگاه شهادت دهد، شهادت فردی که شاهد بر شهادت او گواهی می‌دهد، معتبر است. این مورد به ویژه در دعاوی حقوقی که نیاز به تایید شاهد دارند، کاربرد دارد.
4. شهادت در امور مالی و دیات
در دعاوی مالی و همچنین در مسائل دیات، اگر شاهد اصلی به دلایلی نتواند شهادت دهد، شهادت بر شهادت پذیرفته می‌شود. این نوع شهادت در مواردی که شاهد اصلی توانایی حضور ندارد و نیاز به اثبات در دادگاه وجود دارد، کاربرد دارد.
5. رجوع از شهادت
در صورتی که شاهد اصلی قبل از صدور حکم از شهادت خود رجوع کند، شهادت بر شهادت در این حالت نیز معتبر خواهد بود. اگر رجوع از شهادت قبل از صدور حکم قضائی باشد، این امکان وجود دارد که فردی دیگر بر شهادت شاهد اصلی گواهی دهد.
چرا برخی فقها شهادت بر شهادت را نمی‌پذیرند؟
برخی از فقهای امامیه این نوع شهادت را نمی‌پذیرند یا با شروط سخت‌گیرانه ای آن را محدود می‌کنند. دلایل اصلی این دیدگاه‌ها عبارتند از:
- برخی فقها معتقدند که ادله نقلی معتبر (آیات و روایات) در باب حجیت شهادت بر شهادت وجود ندارد و بنابراین نمی‌توان آن را به‌عنوان دلیل اثبات دعوی پذیرفت.
- برخی فقها به دلیل احتمال خطا یا کذب در نقل شهادت، شهادت بر شهادت را فاقد اعتبار می‌دانند.
- برخی فقها معتقدند که اصل «الْبَیِّنَهُ عَلَى مَنْ ادَّعَى» (بینه بر عهده مدعی است) با پذیرش شهادت بر شهادت تعارض دارد و نمی‌توان آن را پذیرفت.
- برخی فقها با پذیرش این نوع شهادت، آن را مشروط به شرایط سختی می‌کنند که در عمل پذیرش آن را دشوار می‌سازد.
این دیدگاه‌ها به ویژه در مواردی که موضوع دعوی مرتبط با حقوق‌الله (مانند حدود و تعزیرات) باشد، بیشتر مشاهده می‌شود.
آیا شهادت بر شهادت در امور حقوقی پذیرفته می‌شود؟
بله، شهادت بر شهادت در امور حقوقی پذیرفته می‌شود، به ویژه زمانی که شاهد اصلی قادر به حضور در دادگاه نیست. در دعاوی حقوقی که جنبه حق الناس دارند (یعنی دعاوی که مربوط به حقوق افراد است و نه حدود و تعزیرات)اگر شاهد اصلی به دلایلی مانند بیماری، سفر، حبس، یا هر مانع قانونی دیگری نتواند در دادگاه حاضر شود، شهادت بر شهادت می‌تواند پذیرفته شود.
طبق قانون آیین دادرسی مدنی، در این شرایط، شاهد فرعی می‌تواند شهادت دهد که شاهد اصلی قبلاً در حضور او شهادت داده است. این امر در مواردی که اثبات ادعا برای طرفین مهم باشد، مانند دعاوی مالی و سایر مسائل حقوقی، اهمیت زیادی دارد.
آیا شهادت بر شهادت در امور کیفری معتبر است؟
در امور کیفری، این نوع شهادت در صورتی پذیرفته می‌شود که شاهد اصلی به دلایلی مانند فوت، بیماری یا غیبت نتواند در دادگاه حضور یابد. در این موارد، طبق قوانین، شهادت شاهد فرعی که اعلام می‌کند شاهد اصلی پیشتر شهادت داده است، معتبر خواهد بود.
اما باید توجه داشت که در مواردی که مجازات‌ها به‌عنوان حد و تعزیر در نظر گرفته می‌شوند، شهادت بر شهادت پذیرفته نمی‌شود. به عبارت دیگر، اگر موضوع پرونده مربوط به جرایمی باشد که مجازات‌های شدیدتری مانند اعدام، قطع عضو یا شلاق به‌عنوان حد یا تعزیرات در نظر گرفته شده است، شهادت بر شهادت برای اثبات این نوع دعاوی پذیرفته نمی‌شود.
این مسئله به این دلیل است که در این موارد، دقت و صحت شهادت و حضور شاهد اصلی اهمیت بالایی دارد و امکان هرگونه خطای احتمالی در شهادت‌های واسطه‌ای کاهش می‌یابد.
چه عواملی می‌تواند شهادت بر شهادت را بی اعتبار کند؟
شرایط خاصی وجود دارد که می‌تواند موجب بی‌اعتباری این نوع شهادت شود. در ادامه به مهم‌ترین عواملی که می‌توانند این نوع شهادت را بی‌اعتبار کنند، اشاره می‌کنیم:
- اگر شاهد اصلی قبل از صدور حکم از شهادت خود رجوع کند یا آن را رد کند، شهادت بر شهادت به طور خودکار بی اعتبار می‌شود. در این صورت، دادگاه نمی‌تواند بر اساس شهادت فرعی حکم صادر کند.
- شهادت بر شهادت فقط در صورتی معتبر است که شاهد فرعی در دادگاه حاضر شود و شهادت دهد. اگر شهادت توسط فردی غیر از شاهد فرعی یا در خارج از جلسه دادگاه اعلام شود، این نوع شهادت پذیرفته نمی‌شود.
- اگر شاهد فرعی شهادت خود را در جایی غیر از دادگاه یا از طریق شخص ثالث که در جلسه دادرسی حضور ندارد، اعلام کند، اعتبار آن از بین می‌رود. حضور مستقیم شاهد در دادگاه و پاسخ به سوالات از اهمیت بالایی برخوردار است.
- اگر شاهد فرعی فاقد شرایط لازم برای شهادت از جمله عقل، بلوغ، عدالت و طهارت باشد، شهادت او بی‌اعتبار خواهد بود.
- مطابق ماده ۱۸۸ قانون مجازات اسلامی، شهادت بر شهادت در جرایم موجب حد مانند شرب خمر، زنا یا سرقت حدی پذیرفته نمی‌شود؛ چون این نوع جرایم نیاز به ادله قطعی مانند شهادت مستقیم دارد. در چنین مواردی، حضور وکیل شرب خمر می‌تواند برای دفاع حقوقی مؤثر و بررسی اعتبار ادله در مجازات شرب خمر، اهمیت زیادی داشته باشد. برای اطلاعات بیشتر با مشاوران دادسو در ارتباط باشید.
سخن پایانی
با توجه به توضیحاتی که در این مقاله ارائه شد؛ شهادت بر شهادت در شرایطی که شاهد اصلی قادر به حضور در دادگاه نیست، به کمک می‌آید. با این حال، برای معتبر بودن این نوع شهادت، شرایط خاصی باید رعایت شود.
بنابراین، لازم است که تمامی شرایط قانونی و شرعی رعایت گردد تا اعتبار آن در دادگاه تامین شود و از ایجاد هرگونه مشکلات حقوقی جلوگیری شود.
سوالات متداول شهادت بر شهادت
شهادت بر شهادت چه زمانی پذیرفته می‌شود؟
این نوع شهادت زمانی پذیرفته می‌شود که شاهد اصلی به دلیل فوت، بیماری، سفر، حبس یا موانع قانونی نتواند در دادگاه حضور یابد.
آیا رجوع شاهد اصلی از شهادت بر اعتبار شهادت فرعی تاثیر دارد؟
بله. اگر شاهد اصلی پیش از صدور حکم از شهادتش رجوع کند یا آن را رد کند، شهادت بر شهادت نیز اعتبار خود را از دست می‌دهد.
چه تفاوتی میان شهادت مستقیم و شهادت بر شهادت وجود دارد؟
شهادت مستقیم از سوی فردی است که خود شاهد واقعه بوده است، در حالی که شهادت بر شهادت توسط فردی ادا می‌شود که تنها شنونده یا ناظر به شهادت فرد دیگری بوده است.
