در این مقاله از دادسو درباره جرم خیانت در امانت صحبت میکنیم و به شما میگوییم که اگر در حق امانت دیگران خیانت کنید و یا کسی این کار را با شما بکند، تکلیف چیست؟
جرم خیانت در امانت چیست؟
زمانی که مالی به کسی سپرده شود و وی از بازگرداندن آن مال به مالک ممانعت کند و یا آن را برای چیزی غیر از آنچه که صاحب مال مشخص کرده است استفاده کند، وقوع خیانت در امانت محقق میشود.
در اینجا ما با سه رکن اساسی خیانت در امانت روبرو هستیم:
- مالک
کسی که مال را با توافق و در کمال رضایت به شخص مورد اعتماد خود تحویل میدهد.
- امین
کسی که مالی به او سپرده شده است تا در زمان مقرر شده به صاحب اصلی پس دهد یا اینکه آن را به مصرف مد نظر مالک برساند.
- مال مورد امانت
مالی است که صاحب آن را به فرد امین تحویل میدهد تا از آن مراقبت کند.
*لازم به ذکر است که جرم خیانت در امانت هم شامل اموال منقول و هم شامل اموال غیرمنقول میشود.
انواع مختلف جرم خیانت در امانت
خیانت در امانت ابعاد مختلفی دارد؛ در این قسمت انواع آن را معرفی میکنیم.
سوءاستفاده از ضعف نفس مالک
یکی از صورتهای جرم خیانت در امانت هر کس سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص با استفاده از ضعف نفس شخصی، هوی و هوس او، حوائج شخصی افراد غیر رشید است که فرد به ضرر او نوشته، سندی، اعم از تجاری یا غیرتجاری (برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصاحساب)، هرگونه نوشتهای که موجب التزام وی، برائت ذمه گیرندهٔ سند یا هر شخص دیگری شود را به هر نحو تحصیل نماید که علاوه بر جبران خسارت مالی، به حبس از شش ماه تا دو سال و از یکمیلیون ریال تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم میشود.
*لازم به ذکر است اگر مرتکب، ولایت، وصایت یا قیمومت بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارت مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.
سوءاستفاده از چک سفید مهر
هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده یا به هر طریق به دست آورده شده، سوءاستفاده نماید که از مصادیق جرم خیانت در امانت محسوب میشود، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
خیانت در امانت کارمند دولت در اموال و یا اسناد دولتی
هرکدام از کارمندان و مستخدمین ادارهجات، سازمانها، مؤسسات، شوراها، شهرداریها و شرکتهای دولتی یا وابسته به دولت و یا سازمانهای انقلابی و بنیادهای که تحت اداره و سرپرستی ولیفقیه و دیوان محاسبات اداره میشوند، وجوه نقدی یا اسناد و اموال متعلق به هرکدام از سازمانها و مؤسسات فوق را بدون قصد تملک مورد سوءاستفاده قرار دهند، متصرف غیرقانونی محسوب میشوند.
این شخص، علاوه بر اینکه به جبران خسارت وارده محکوم میشود باید اجرتالمثل را پرداخت نماید. همچنین به 74 ضربه شلاق نیز محکوم خواهد شد و چنانچه از این سوءاستفاده منتفع هم شده باشد، علاوه بر این مجازات به جزای نقدی برابر با قیمت منتفع شده محکوم میشود.
عوامل و عناصر جرم خیانت در امانت
خیانت در امانت از نظر فیزیکی، از طریق انجام یکی از چهار فعل استعمال، تصاحب، اتلاف یا گم کردن مال مورد امانت به وقوع میپیوندد:
استعمال
به معنی مصرف کردن یا استفاده کردن از مال امانی.
در حقیقت استعمال ناروای مال امانی مد نظر است؛ یعنی اگر با سوءنیت باشد، باعث وقوع جرم خیانت در امانت میشود. تحقق جرم در این مورد لزومی به از رفتن عین مال نیست و حتی در صورت بقای مال نیز ممکن است.
تصاحب
به معنی رفتار مالکانه با مال امانی است، به این معنی که فرد امین مال امانی را از آن خود بداند.
تصاحب را در صورتی یکی از مصادیق رفتار مادی فیزیکی در جرم خیانت در امانت محسوب میشود که امین با سوءنیت و به قصد ضرر رساندن به صاحب اصلی مال، برای تصاحب، تصرف مال و یا عدم استرداد آن اقدام کند.
اتلاف
یکی دیگر از مصادیق فعل خیانت در مال امانی، تلف کردن مال است. این اتلاف ممکن است شامل کل مال یا جزئی از آن باشد؛ همچنین ممکن است از طریق ترک فعل امانت هم انجام شود.
مفقود کردن
امین در مواردی هم ممکن است بدون اتلاف مال، سبب شود که دسترسی آن برای مالک غیرممکن شود. یعنی از روی عمد و با داشتن سوءنیت مال را از دسترس مالک خارج کند.
جرم خیانت در امانت یک جرم آنی است، یعنی در همان زمانی که یکی از چهار عمل (استعمال، تصاحب، اتلاف، مفقود کردن) بر روی مال امانی انجام شود این ارتکاب صورت میگیرد و تحقق جرم به استمرار نیاز ندارد.
خیانت در امانت در قانون تجارت
در شرایطی که یک دلال در جهت عکس وظیفه خود و نسبت به کسی که مأموریت را به وی سپرده است، به سود شخص دیگر در معامله اقدامی انجام دهد یا علیرغم عرف از شخص نامبرده مبلغی دریافت کند یا وعده مبلغی را بپذیرد، قانون این شخص را مستحق مجازات تعیین شده برای خیانت در امانت خواهد دانست.
در صورتی که حقالعمل کار نادرستی کرده و مثلاً به حساب آمر قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش محسوب داشته، مستحق حقالعمل ندانسته و به علاوه به آمر اجازه داده است که در دو صورت اخیر، خود حقالعمل کار را خریدار یا فروشنده محسوب کند. همچنین این شخص به مجازاتی که برای خیانت در امانت در نظر گرفته شده، محکوم خواهد شد.
به عنوان مثال مدیر حسابداری یک اداره یا شرکت، در زمان تصدی به امور یک تاجر ورشکسته، مبلغی را حیف و میل کرده باشد، عمل وی به عنوان خیانت در امانت شناخته میشود.
خیانت در امانت در مال مشاع
شرایطی شاید به وجود آید که دو فرد در مالکیت مالی شریک باشند، در اثر بیاحتیاطی یا سهلانگاری مرتکب خیانت در امانت در مال مشاع شوند و در سهم شریک خود دست ببرند. در این صورت با تنظیم شکایت از شریک، خائن به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.
در مسئله خیانت در امانت در مال مشاع، به دلیل اینکه شخص خائن در قسمتی از مال شریک است، بنابراین مال مورد نظر برای او متعلق به غیر محسوب نمیشود و میتوان گفت جرمی محقق نشده است.
اما از نظر فرد زیاندیده در این جرم، این فعل در هر صورت حقوق وی را تضییع کرده است، پس هیچکدام از این نظرات مشکل را حل نمیکند و مطابق با به رأی وحدت رویه مربوط به سال ۱۳۵۳، در این مورد، صرفاً جرم تخریب در مال مشاع پذیرفته میشود.
خیانت در امانت جهیزیه
نظر به اینکه جهیزیه به اسباب و اثاثی گفته میشود که زن برای استفاده و انتفاع مشترک به خانه مشترک یا خانه همسر خود میبرد و اجازه استفاده از این اسباب را به شوهر خود میدهد؛ بنابراین به دلیل اعطای این اجازه، این اموال به عنوان امانت تلقی نمیشوند و امانتی در میان نیست.
خیانت در امانت وکالت فروش
طبق ماده 656 قانون مدنی، وکالت عبارت است از عقدی که با استناد به آن یکی از طرفین قرارداد، شخص مقابل را برای انجام عملی به عنوان نماینده خود تعیین میکند.
همانطور که میدانید نتیجه قرارداد وکالت، اعطای نمایندگی و نیابت است؛ به عبارت دیگر در انجام دادن امور حقوقی، موکل اقدام وکیل را به مثابه اقدام خود تلقی میکند و به او حق و اجازه میدهد که به نام و حساب موکل تصرفاتی داشته باشد.
اختیاری که وکیل پس از قرارداد وکالت به دست آورده است محدود به مفاد وکالتنامه و ناشی از تراضی با موکل است. در واقع وکیل، امین و نایب موکل خود است و بیشتر از هر موردی باید در حفظ منافع و مصلحت موکل خود تلاش کند. در این خصوص دو طرف قرارداد نسبت به هم تعهدات و مسئولیتهایی دارند که عدم رعایت آن با پیگرد حقوقی همراه خواهد داشت.
وکیل باید در حدود اختیاراتی که موکل به او داده عمل کند و از چارچوب وکالت خارج نشود، در چیزی که در آن وکالت ندارد کاری انجام ندهد. ضمانت اجرای تخلف از این محدوده اختیارات و تعهدات، عدم نفوذ حقوقی بوده که وکیل بدون داشتن نیابت انجام داده است. پس میتوان گفت که اگر وکیل خارج از وکالت عملی انجام دهد، موکل میتواند آن را باطل کند.
امانت به وکیل
در مورد فروش و معامله با وکالتنامه و خیانت در امانت وکیل باید بگوییم که وکیل با پذیرش نیابت به طور ضمنی ملزم به اجرای محدوده اختیارات وکالت میشود.
مالی که به وکیل سپرده میشود به نوعی امانت محسوب میشوند، وکیل علاوه بر اینکه وکالت موکل را به عهده دارد، مسئول حفاظت از اموال نیز هست. از این جهت اموالی که در اثر اجرای وکالت به دست آورده میشود نیز متعلق به موکل و نزد او امانت است.
بنابراین، وکیل، ضمانتی در خصوص ورود خسارت ندارد، مگر اینکه تعدی و تفریط صورت گرفته باشد. تعدی و تفریط وکیل در دوران وکالت، تعهد وکالت را لغو نمیکند اما باعث تبدیل ید امانی به ید ضمانی خواهد شد و جرم خیانت در امانت وکیل را محقق میکند.
خیانت در امانت پول نقد
خیانت در امانت پول نقد در دسته جرائم کیفری قرار میگیرد که پروندههای بسیاری را در دادسراها و دادگاهها به خود اختصاص میدهد و قربانیان زیادی هم دارد. خیانت در امانت از جمله جرمهایی است که هم بعد خصوصی دارد هم بعد عمومی، دولت و سیستم قضایی برای پیشگیری از اشاعه این جرم برنامههایی را تنظیم کردهاند.
یکی از این برنامهها حکم مجازات سنگین برای این دسته از مجرمین است و این جرم در زمره جرائم علیه اموال و مالکیت قرار دارد. البته ممکن است بعضی از افراد خیانت در امانت را با کلاهبرداری اشتباه بگیرند و آنها را یکی بدانند. اما باید بدانید که این دو جرم در ظاهر مشابه هستند؛ به عبارت دیگر بعضی از عناصر تشکیلدهنده آنها یکی هستند اما در اصل از نظر ماهیت وقوع جرم، کاملاً با هم تفاوت دارند.
در تعریف جرم خیانت در امانت پول نقد میتوان گفت سپردن پول به عنوان امانت و خیانت گیرنده در مورد پول امانی، تعریفی است که در جامعه رایج است اما تعریف حقوقی آن پیچیدگیهای حقوقی خود را دارد. در مورد جرم کلاهبرداری یکی از عناصر مهم عمل متقلبانه گیرنده و به دست آوردن منفعت از این راه است.
خیانت در امانت در فقه اسلامی
بهترین تعریف فقهی جرم خیانت در امانت نگاهی مختصر و مفید بر تاریخچه این جرم است.
برای مثال یکی از احادیث پیامبر اسلام را میتوان بیان کرد که دو ویژگی دروغگویی و خیانت در امانت را از مؤمن بعید میداند و آن را مذموم میشمارد.
خیانت در امانت از نظر فقه اسلامی در روایت دیگری از پیامبر اسلام (ص) اینگونه آمده است که ایشان سه مورد را از عوامل نفاق میداند:
- خیانت در امانت
- دروغ
- خلف وعده
این افعال حرام و ممنوع هستند؛ حتی اگر از طریق شخصی انجام شود که نماز میخواند و روزه میگیرد.
خیانت در امانت فرزند
فرض کنید کسی اتومبیل شخصی خود را برای استفاده موقت به پدرش تحویل دهد تا پدر پس از استفاده به او برگرداند. پدرش پس از استفاده از خودرو و گذشت موعد مورد توافق از بازگرداندن خودرو به پسرش امتناع کند.
همانطور که پدر صاحب جان فرزند است و منظور این عبارت منتفی بودن قصاص است، عناوین کیفری مانند جرم سرقت و یا خیانت در امانت پدر بین پدر و فرزندی صادق نیست. به عبارت دیگر خیانت در امانت پدر از نظر جنبه کیفری جرم نیست و قابلیت تعقیب جزایی ندارد.
خیانت در امانت فرزند از نظر بعد حقوقی و مطالبه مال امانی یا طلب خسارت به جای گذاشته، دارای محمل است و فرزند میتواند خسارت یا استرداد مال را از پدر خود طلب کند.
خیانت در امانت فیلم عروسی
ممکن است شرایطی پیش آید که فیلمبردار و عکاس در یک مراسم، پس از انجام تشریفات عروسی و فیلمبرداری برای تحویل فیلم و عکس عروسی به صاحبان مجلس اقدام نکند و این فیلم و عکسها را تصاحب نماید.
دادگاه با توجه به تنظیم شکایت شاکی خصوصی و با استناد به ماده 674 قانون مجازات اسلامی هرکدام از متهمان را به شش ماه حبس تعزیری محکوم میکند. روی دادگاه ظرف فرصت بیست روز از لحظه ابلاغ، قابلیت تجدیدنظرخواهی در محاکم تجدیدنظر تهران را دارد.
اثبات جرم خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت در قانون جدید؛ شاکی باید بداند از چه طریقی این جرم را برای مرجع قضایی اثبات کند و دادرسی و قاضی چگونه آن را احراز کند تا بتواند برای آن حکم مجازات تعیین کند، برای ثابت کردن خیانت در امانت باید چند عنصر مورد نظر شاکی باشد:
- عنصر معنوی به معنای تقلبی بودن عمل
- سپردن مال به معنای اینکه مال به فرد امین سپرده شده باشد
- عنصر مادی به معنای اینکه تصاحب آن مال، اتلاف و یا استعمال آن بدون اجازه و اطلاع مالک باشد که با مجموع شرایطی که ذکر شد جرم خیانت در امانت به وقع پیوسته است.
لازم به ذکر است که با توجه به مصادیق این جرم میتوان ادعا کرد که:
- در جرم خیانت در امانت به معنای اصلی و اساسی آن، تقلب برای به دست آوردن مال بعد از تحویل مال به عمل میآید.
- در چک سفید امضاء و یا سفید مهر، سوءاستفاده از اعتماد مالک اتفاق میافتد.
- برای سوءاستفاده کارمندان دولت با تصاحب و تصرف اوراق و اسناد طبق ماده 604 قانون مجازات اسلامی از 3 ماه تا یک سال حبس به علاوه جبران خسارت وارده به عنوان مجازات پیشبینی شده است.
مراحل شکایت از جرم خیانت در امانت
همانطور که گفتیم خیانت در امانت در دسته جرائم کیفری به شمار میرود و دادگاه صالح جهت رسیدگی به آن، مراجع کیفری هستند؛ بنابراین شاکی پرونده خیانت در امانت ابتدا باید شکایتنامه تنظیم کند و به دادسرا بفرستد. پس از آن دادسرا شکوائیه را بررسی میکند و تحقیقات مقدماتی را انجام خواهد داد. در صورتی که ادله شاکی مورد تایید باشد، کیفرخواست برای رسیدگی به دادگاه فرستاده میشود.
مدارک لازم برای شکایت خیانت در امانت
هنگام طرح شکایت خیانت در امانت مدارک مورد نیاز برای اثبات حقانیت ادعا باید ارائه شود:
- رسید امانی مالی که به امین خائن سپرده شده و مالک خواهان استرداد و پس دادن آن از طرف امین است
- تنظیم و طرح شکایت خیانت در امانت و اظهارنامه و تسلیم به دادسرا برای اقامه دعوی
- شهادت شهود عاقل بالغ
- مدارک و مستندات دیگر که برای آگاه ساختن مراجع ذینفع نسبت به حقانیت موضوع
مجازات جرم خیانت در امانت
قانونگذار برای جبران خسارت شاکی در جرم خیانت در امانت 6 ماه تا 3 سال حبس را به عنوان حکم تعیین کرده است. البته در صورتی که کسی از چک سفید امضاء یا سفید مهری سپرده شده یا به هر نحوی بهدستآمده، سوءاستفاده کند، به یک تا 3 سال حبس محکوم خواهد شد.
البته طبق ماده 674 قانون مجازات اسلامی به تاریخ سال 1392 در صورتی که یک فقره چک به عنوان اجاره، امانت، رهن یا با هدف اعطای وکالت یا در کار (با اجرت یا بدون اجرت) به کسی سپرده شده باشد و قرار بر پس دادن آن باشد و یا قرار شود که به مصرف مقرر شدهای برسد و کسی که چک را تحویل گرفته است، آن را به ضرر صاحب اصلی مصرف نماید یا استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، از شش ماه تا سه سال به حبس محکوم میشود.
مرور زمان در جرم خیانت در امانت
اگر پس از طی چند ماه یا چند سال برای اقامه دعوی به دادگاه مراجعه کنید، شکایت شما رسیدگی نمیشود، به بیان دیگر دعوی شما مشروط به اصل مرور زمان است.
بهتر است با مفهوم مرور زمان خیانت در امانت آشنا شویم: مطابق با ماده 105 قانون مجازات اسلامی، در صورتی که جرمی در فرصت تعیین شده طبق قانون برای مرور زمان موجب پیگرد قانونی قرار نگیرد، دیگر قابلیت پیگرد قانونی نخواهد داشت. همچنین باید گفت اگر از تاریخ آخرین پیگیری قضایی یا تحقیقاتی تا اتمام تاریخ مشخص شده برای انقضای مرور زمان حکم قطعی صادر نشود، مسئله مرور زمان مطرح میشود.
در هر نوع جرم براساس میزان و نوع مجازات، میزان مرور زمان تعیین میشود. همانطور که گفتیم مجازات برای خیانت در امانت 6 ماه تا 3 سال حبس است. براساس ماده 19 قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت با حداکثر حکم 3 سال حبس، جرم درجه 5 محسوب میشود. و براساس ماده 105 قانون مجازات اسلامی، این حکم آن 7 سال است.
بنابراین طبق قانون مجازات جرم خیانت در امانت یکی از جرمهایی است که مشمول مرور زمان میشود و پس از طی 7 سال در صورت عدم شکایت علیه خیانت در امانت، مشمول مرور زمان میشود.
تأثیر رضایت شاکی در جرم خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت حتی با وجود رضایت شاکی نیز متوقف نخواهد شد.
این جرم یکی از مسائلی است که تنظیم شکایت گهگاه از طریق اشخاص حقیقی و یا حقوقی انجام میشود.
خیانت در امانت یک اقدام بسیار زشت و غیر اخلاقی است چرا که این جرم نه تنها به مال امانی خدشه وارد و آن را تلف کرده، بلکه ضربه عمیقی هم به اعتماد عمومی جامعه وارد میکند؛ به طوری که چنانچه دامنه ارتکاب این جرم گسترده شود، قاعدتاً به غیر از آسیب دیدن اعتماد عمومی نتیجهای نخواهد داشت.
به همین دلیل است که قانونگذار برای خیانت کنندگان مجازات پیشبینی کرده است.
هزینه دادرسی خیانت در امانت
از نظر هزینه دادرسی خیانت در امانت و دعاوی کیفری، دو مورد دعاوی مرتبط با چک بلامحل و دعاوی مشخص دیگر هستند. هزینه مورد نیاز برای ابطال تمبر جهت تنظیم شکوائیه در دعاوی مشخص پنج هزار تومان است، همچنین تنظیم دعاوی در محاکم شورای حل اختلاف نیز رایگان نیست و بابت شروع دعوا مبلغی به اندازه سه هزار تومان باید واریز شود.
وکیل شکایت خیانت در امانت
نظر به اینکه پیگیری کیفری در خصوص جرم خیانت در امانت به تجارب و مهارت خاص خود نیاز دارد، در اکثر پروندهها کمک گرفتن از تجارب یک وکیل پایه یک دادگستری امری مفید و مؤثر خواهد بود. همانطور که میدانید وکلای پایه یک دادگستری به خاطر تجربههای مفیدی که در مورد پروندههای مشابه دارند میتوانند با کمترین زمان و هزینه مورد نیاز برای جمعآوری اسناد و مدارک مرتبط اقدام کنند و برای پرونده شکایت علیه جرم خیانت در امانت مسیری درست و روشن را به موکلین نشان دهند.
وکلای موسسه حقوقی دادسو با ارائه خدمات مفید به موکلین محترم در خصوص جرم خیانت در امانت آنها را یاری میدهند تا با مشکلات کمتری در این مسیر روبرو شوند و از بروز خطاهای احتمالی جلوگیری میکنند؛ بنابراین موکلین برای احقاق حقوق خود نگران نخواهند بود.
تیم حقوقی دادسو و از وکلای مجرب و پایه یک دادگستری و کارشناسان و مشاوران بامهارت تشکیل شده که در خصوص ارائه مشاورههای حقوقی و پذیرش وکالت در پرونده خیانت در امانت و موضوعات مشابه آمادگی دارد تا مسئولیت وکالت افراد خسارت دیده را قبول کند و از حقوق انحا در جلسات دادرسی دفاع کند.
سؤالات متداول
- در صورتی که جرم خیانت در امانت ثابت شود، برای شکایت از مجرم باید به کجا مراجعه کرد؟
برای تنظیم شکایت علیه این جرم، شاکی ابتدا باید آن را از طریق دفتر خدمات الکترونیک قضایی و یا کلانتری موجود در محل وقوع جرم تقدیم دادسرا کند.
- مجازات جرم خیانت در امانت چیست؟
براساس قانون قدیم، مجازات این جرم بین 6 ماه تا 3 سال حبس است اما در حال حاضر مجرم برای خیانت در امانت از 3 ماه تا یک سال و نیم حبس محکوم خواهد شد.
- مدارک مورد نیاز برای اثبات خیانت در امانت چیست؟
رسید امانی مال به امانت سپرده- تنظیم اظهارنامه- دادخواستی برای شکایت به دادسرا- شهودی برای اثبات این جرم
با سلام.
اگر جرم خیانت در امانت در پول در خارج از کشور ارتکاب یافته باشد،
و شاکی هم در ایران و هم در کشور محل وقوع جرم شکایت کرده باشد، و دادگاه ایران بدلیل ماده ۷ ق.م.ا قرار موقوفی تعقیب صادر کرده باشد، آیا از مجرم بعد از برگشتش به ایران میتوان برای گرفتن مال، دعوای حقوقی باز کرد ؟ یا چون دعوای کیفری بدلیل قاعده منع مجازات مضاعف منتفی است، دعوای حقوقی هم منتفی خواهد بود؟
خیلی ممنون میشم اگر راهنمایی بفرمایید.
سلام، وقت بخیر
لطفا با کارشناسان ما در ارتباط باشید تا راهنماییتون کنند.