ممنوع‌ الخروجی چیست؟

آزادی در ورود و خروج از مرزها، از حقوق بدیهی انسان و زندگی اجتماعی است. هر کس حق دارد برای خروج از شهر یا کشور، با اختیار و عمل خود اقدام نماید و در این راه با مانعی روبرو نشود.

از طرف دیگر طبق اصل قانونی بودن جرم که بیان می‌کند کسی نباید مجازات شود مگر اینکه قانون حکم آن را بدهد؛ نمی‌توان برای کسی حکم ممنوعیت خروج از کشور را صادر کرد مگر اینکه به حکم قانون، این امکان وجود داشته باشد. در این مقاله قرار است در مورد ممنوع‌ الخروجی و مراحل و فرایند رفع ممنوع‌ الخروجی صحبت کنیم.

به چه کسانی ممنوع ‌الخروج گفته می شود؟

ممنوع‌الخروجی وضعیتی است که شخص به علت‌های مختلف که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت، از نظر قانونی اختیار خروج از مرزهای خاصی از یک حوزه مشخص را ندارد که به طور معمول این مرزها، مرزهای خروجی کشور هستند. یعنی فرد نمی‌تواند از کشور خارج شود و تا هنگامی که این حکم را رفع نکند قادر به خروج نخواهد بود.

به طور کلی ممنوع‌الخروجی به وضعیتی گفته می‌شود که فرد بلیت خروج را تهیه کرده است، اما نمی‌تواند از گیت عبور کند؛ پس حالت بهتر و منطقی‌تر این است که پیش از اقدام به تهیه بلیط، استعلام بگیرد و با خیال آسوده فرایند رفتن و خروج را طی کند.

دلایل که فرد را ممنوع‌ الخروج می‌کند

علت‌های مختلفی وجود دارد که از نظر قانونی فرد را ممنوع‌ الخروج می‌کند و به طور کلی به 4 دسته اصلی قابل تقسیم است؛ دلایل قضایی، مالیاتی، کیفری و امور مربوط به اداره دارایی.  

• زمانی که فرد در خارج از مرزهای کشور به علت کارهایی مانند سرقت، کلاهبرداری و هرگونه سوءپیشینه، دارای شهرت و اعتبار مثبت نباشد.
• فردی که مطابق با لایحه 1359، زیرمجموعه بدهکاران بانکی به ‌حساب می‌آیند و حق خروج از کشور را ندارند.
• فردی که به اداره مالیات بدهکار است و به همین دلیل توسط دادگاه ممنوع‌ الخروج شده باشد.
• فردی که خروج او باعث زیان‌های مالی می‌شود.
• فردی که خروج او به مصلحت جمهوری اسلامی ایران خدشه وارد کند.
•  فردی که از نظر کیفری دارای محکومیت است و زمان محکومیت او به پایان نرسیده است.
•  مردی که ملزم به پرداخت مهریه است و به خاطر فرار از این مسئولیت قصد خروج دارد. زن از دو طریق می‌تواند همسر خود را به دلیل عدم پرداخت مهریه ممنوع‌ الخروج کند:
  1. از طریق دادگاه: طبق ماده 23 قانون محکومیت‌های مالی، زن با مراجعه به دادگاه خانواده می‌تواند تقاضای ممنوعیت خروج همسرش را تنظیم نماید.
  2. از طریق اجرای ثبت: یکی از راه‌های مطالبه مهریه، مراجعه به دفترخانه‌ای است که عقد زوجین در آن ثبت شده است.
•  به طور کلی فردی که از طرف سرپرست خود ممنوع‌ الخروج شده باشد، حق خروج از کشور را ندارد. به طور مثال ممکن از خانمی از طرف همسر برای سفر انفرادی به خارج از کشور، ممنوع‌ الخروج شده باشد؛ بنابراین بهتر است که پیش از اقدام برای سفر، استعلام ممنوع‌ الخروجی انجام دهد.

نکاتی درباره ممنوع‌ الخروجی

1. هر شخص برای اینکه بتواند از مرز کشور خارج شود مدارکی را نیاز دارد، مانند گذرنامه. این گذرنامه مجوز خروج او از کشور به حساب می‌آید.
2. برای صدور حکم ممنوعیت خروج یک شخص، نیازی به تشکیل جلسه رسیدگی نیست و این امکان وجود دارد که فرد دقایقی پیش از سوار شدن به هواپیما، از ممنوع‌ الخروج بودن خود اطلاع پیدا کند. طبق ماده 188 قانون آیین دادرسی کیفری کل کشور، در حالتی که جرمی صورت گرفته؛ اما اتهام اثبات نشده باشد بازپرس پرونده می‌تواند وی را ممنوع‌ الخروج کنند.
3. طبق ماده 247 قانون آیین دادرسی کیفری کل کشور بند ث، در حالتی که جرم صورت گرفته و متهم به عنوان مجرم شناخته شده باشد، بازپرس پرونده قادر خواهد بود مطابق با جرم صورت گرفته، یک قرار برای نظارت قضایی جهت مشخص کردن مدت زمان ترتیب دهد که در این قرار، یکی از حکم‌ها، حکم ممنوع‌ الخروجی است.
4. ماده 292 قانون آیین دادرسی کیفری کل کشور می‌گوید، بر همه مراجع قضایی واجب است که پس از تصمیم‌گیری در خصوص ممنوعیت یک فرد از خروج، حکم و مراحل مربوطه را به اطلاع دادستانی کل کشور برسانند تا به تبع آن، به مراجع ذی‌ربط دیگر نیز ارسال شود.
5. طبق ماده 17 قانون گذرنامه جمهوری اسلامی ایران، دولت می‌تواند برای کسانی که بدهی مالیاتی دارند و یا در خصوص تعهدات ارزی متخلف محسوب می‌شوند، دستور دهد تا از صدور گذرنامه برای ایشان جلوگیری شود.
6. افرادی که به بانک‌های کشور بدهکار هستند، لیست اسامی آنها از جانب بانک مورد نظر به بانک مرکزی ارسال می‌شود. بانک مرکزی ایران این اختیار دارد که درخواست ممنوعیت خروج این افراد را از طریق دادسرای عمومی تهران تنظیم کند.
7. طبق ماده 202 قانون مالیات‌های مستقیم کشور، برای کسانی که به اداره مالیات بدهکار هستند و میزان بدهی آنها بیشتر از 10 میلیون ریال باشد و یا مدیر شخص حقوقی مانند مالیات بر درآمد، ملزم به پرداخت مالیات است اما از این تعهد فرار کرده است، وزارت اقتصاد و دارایی و یا سازمان امور مالیاتی اختیار این را دارد که دستور جلوگیری از خروج ایشان را صادر کند.

افرادی که بدون ارتکاب جرم ممنوع‌ الخروج هستند

کسانی که زیر 18 سال سن دارند و افرادی که تحت سرپرستی و قیمومیت کس دیگری هستند، فقط در صورتی اجازه خروج دارند که قیم آنها این اجازه را به صورت کتبی صادر کرده باشد.

همچنین زنان شوهرداری که (حتی بالای 18 سال) اگر شوهر ایشان اجازه کتبی برای خروج صادر نکند حق خروج از کشور را ندارند. برای کسب اطلاعات بیش‌تر پیشنهاد می‌کنیم مقاله وکالت خروج از کشور بانوان را مطالعه کنید.

موارد استثنا در ممنوع الخروجی

مواردی وجود دارد که ممکن است فردی به خاطر دلایلی که در بالا ذکر شد، ممنوع‌ الخروج باشد و مراحل رفع آن را هم انجام نداده باشد، پس طبق این حکم حق خروج از کشور را ندارد. اما ممکن است شرایط استثنایی به وجود آید که به فرد اجازه خروج دهد.

به طور مثال فرد ممنوع‌ الخروج به یک بیماری صعب‌العلاج مبتلا باشد و استعلام‌های موجود ثابت می‌کند که این بیماری در داخل کشور قابل معالجه نیست؛ در نتیجه به او اجازه خروج داده می‌شود. مجوز سفر استعلاجی برای موارد اضطراری، موقتی است و از طرف دادگاه صادر خواهد شد. همچنین سفرهای زیارتی یا مالی برای رفع بدهی نیز از این دست موارد است.

ممنوع‌ الخروجی مالیاتی

در صورتی که میزان بدهی فردی به حداکثر میزان بدهی برسد یا از آن بیشتر شود، فرد مورد نظر از طرف اداره مالیات ممنوع‌ الخروج می‌شود. میزان حداکثر بدهی مالیاتی برای افراد حقوقی و حقیقی متفاوت خواهد بود.

این میزان برای فرد حقیقی معمولی 100 میلیون ریال، برای فرد حقیقی تولیدی 2 میلیارد ریال و برای فرد حقوقی تولیدی تا 5 میلیارد ریال و یا 20 درصد از مقدار اصلی سرمایه خواهد بود. مواردی وجود دارد که می‌تواند ممنوع‌الخروج بودن مالیاتی را رفع کند.

طبق ماده 202 قانون مالیات‌های مستقیم، برای شخصی که ممنوع‌ الخروج مالیاتی است، تنها یکبار امکان اجازه خروج داده خواهد شد و این مجوز از طرف رئیس کل سازمان امور مالیاتی صادر می‌شود:

• در صورتی که فرد ممنوع‌ الخروج بخواهد به خانه خدا یا مکان‌های مقدس دیگر مشرف شود (سفر زیارتی)
• در صورتی که فرد ممنوع‌ الخروج بخواهد به دلیل سفر درمانی از کشور خارج شود.
• در صورتی که فرد ممنوع‌ الخروج بخواهد به خاطر تسویه بدهی خود از کشور خارج شود.
• موارد دیگری که به تشخیص سازمان امور مالیاتی قابل تأیید باشد.

رفع ممنوع‌ الخروج مالیاتی

مطابق با بخشنامه 11425 صادر شده در تاریخ اول شهریور سال 1384 شمسی، مسئولیت رسیدگی به درخواست رفع ممنوعیت خروج اشخاص به عهده دادستان انتظامی مالیاتی خواهد بود که ایشان باید با رعایت مقررات و قوانین مرتبط، نسبت به رفع ممنوع‌الخروج بودن و یا ابقای آن اقدام کند.

فرد ممنوع‌ الخروج موظف است بدهی را که مشخص شده است، طبق قانون تسویه نماید و یا معادل ارزش آن را به صورت نقدی یا وثیقه نقدی گرو بگذارد. طبق ماده 216 قانون مالیات‌های مستقیم، رأی به باطل شدن برگ مالیات صادر خواهد شد.

تشابه اسمی در ممنوع‌ الخروجی مالیاتی

در صورتی که فردی به دلیل تشابه اسمی و به جای شخص دیگری محکوم به ممنوعیت از خروج شود، باید خود و یا وکیل رسمی وی، با مراجعه به دادستانی انتظامی مالیاتی و ارائه مدارک و مستندات، نسبت به رفع این حکم اقدام نماید.

ممنوع‌ الخروجی از نظر کیفری

مطابق با گفته‌های پیشین ما، طبق ماده 188 قانون آیین دادرسی کیفری کل کشور، اگر جرمی رخ داده باشد اما جرم متهم ثابت نشده باشد، بازپرس پرونده مورد نظر می‌تواند طبق دلایل و شواهد موجود و متناسب با میزان ارزش آنها، دستور کیفری ممنوعیت خروج فرد متهم را ارسال کند و اجازه خروج از کشور را از وی سلب کند.

طبق ماده 247 قانون آیین دادرسی کیفری کل کشور، این موضوع از زاویه دیگری بررسی می‌شود. در بند “ث” ماده ذکر می‌شود که با اثبات جرم مرتکب شده، ممنوع‌ الخروجی کیفری قابل صدور است.

مراجع و ارگان ‌هایی که دستور ممنوعیت خروج را صادر می‌کنند

اولین مرجعی که مسئول رسیدگی به جرم و جنایت است، دادسرا است که حکم ممنوعیت خروج را صادر می‌کند. به بیان بهتر باید گفت زمانی که پس از بازپرسی، فردی متهم تشخیص داده شود اگر ممنوع الخروجی متهم برای آینده پرونده تأثیر مثبت داشته باشد، به اطلاع دادستان کل رسانده می‌شود که حکم ممنوعیت خروج را صادر کند.

یک مرجع قضایی که برای موارد مالی و بدهی‌های اقتصادی می‌تواند مسئولیت رسیدگی به پرونده را به عهده بگیرد، دادگاه حقوقی است. زمانی که یک دادگاه حقوقی فردی را محکوم می‌کند و اگر طلبکار شخص محکوم درخواست دهد، این دادگاه قادر خواهد بود از دایره اجرای احکام طلب کند تا دستور ممنوعیت خروج از کشور را برای فرد محکوم ابلاغ کند.

در صورتی که پرونده مورد نظر برای فرد متهم یا خاطی، مربوط به مسائلی همچون مهریه یا بدهی مرتبط با سند رسمی و یا چک برگشتی و غیره باشد، شخص مطالبه‌گر یا شاکی می‌تواند با مراجعه به اداره ثبت، تقاضای وصول آن را تنظیم کند و ممنوعیت خروج وی را نیز درخواست دهد.

مدت زمان ممنوع‌ الخروج بودن هر فرد

طبق ماده 133 قانون آیین دادرسی کیفری کشور، دادگاه قدرت و اختیار صدور حکم ممنوعیت خروج را دارد. اعتبار حکم ممنوعیت خروج برای افراد شش ماه است و در صورتی که دادگاه تشخیص دهد که باید مدت آن بیشتر از این زمان باشد، می‌تواند حکم را برای شش ماه بعد هم تمدید نماید.

در صورتی که حکم ممنوعیت خروج توسط دادگاه صادر شود، شخص محکوم تا بیست روز از زمان ابلاغ حکم فرصت دارد تا اعتراض خود را به صورت قانونی اعلام کند.

مراحل و فرآیند رفع ممنوع‌ الخروجی

از آنجا که برای صدور حکم ممنوعیت خروج علت و عوامل مختلفی وجود دارد، برای رفع آن نیز راه‌های مختلفی وجود دارد. به عنوان مثال در صورتی که ممنوعیت از طرف سازمان یا ارگان خاصی صادر شده باشد، رفع آن هم از طرف همان ارگان باید انجام شود، یا اگر شخصی به خاطر بدهی مالی ممنوع‌ الخروج شده است باید با پرداخت بدهی و یا جلب رضایت طلبکار، اقدام به رفع ممنوعیت خروج کند.

در برخی موارد تأمین یک وثیقه که دارای ارزش بالایی است می‌تواند راهی برای رفع ممنوع‌ الخروج بودن باشد. افرادی هستند که بدهی آنها خیلی زیاد است و به همین دلیل نیز ممنوع‌ الخروج شده‌اند، در این صورت طبق رأی و نظر دادگاه می‌توانند با تقسیط بدهی نسبت به رفع ممنوعیت خروج اقدام نمایند.

همان‌طور که ذکر شد، ممنوعیت خروج می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد و برای رفع آن باید اقداماتی انجام داد، اما کسانی که در این زمینه علم کافی ندارند ممکن است به مشکلات و خسارت‌هایی دچار شوند؛ بنابراین برای جلوگیری یا کاهش آثار زیان‌بار این ناآگاهی بهتر است با یک وکیل پایه یک دادگستری مشورت کنند و از راهنمایی‌های ایشان بهره ببرند.

شرایط رفع ممنوع‌ الخروجی برای ایرانیانی که مقیم خارج از کشور هستند

ایرانیانی که در خارج از کشور اقامت دارند و قصد دارند ممنوعیت خروج خود را رفع کنند، بهتر است که این امر را از طریق سامانه میخک انجام دهند. سامانه میخک یکی از خدمات وزارت امور خارجه است که برای ایرانیان خارج از کشور ترتیب داده شده است تا ایشان بتوانند امور حقوقی و قضایی خود را از راه دور به راحتی انجام دهند.

بنابراین هم‌وطنان در خارج از کشور برای پرونده ممنوعیت خروج، از طریق سامانه میخک و با ثبت نام و ساخت حساب کاربری، یک وکیل پایه یک دادگستری برای خود انتخاب کنند و از طریق همین سامانه به ایشان وکالت دهند تا رفع ممنوعیت خروج را پیگیری کند.

نحوه آگاه شدن از ممنوع‌ الخروج بودن

اگر شخصی بخواهد بررسی کند آیا برای خروج از کشور، از نظر حقوقی و قانونی مانعی دارد یا نه، می‌تواند به درگاه یکپارچه خدمات الکترونیکی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به آدرس exitban.ssaa.ir مراجعه کند.

با وارد کردن اطلاعات هویتی خود و پدر که شامل نام و نام خانوادگی، کد ملی، شماره شناسنامه و تاریخ تولد است، می‌توان این استعلام را انجام داد.

 استعلام ممنوع‌ الخروجی از طریق کد ملی

در سال‌های گذشته افرادی که می‌خواستند از کشور خارج شوند، فقط از طریق مراجعه به اداره گذرنامه و یا با تماس تلفنی قادر بودند که نسبت به ممنوع‌الخروج بودن یا نبودن خود اطلاعات کسب کنند و از وضعیت خود استعلام بگیرند. اکنون با وجود سامانه استعلام آنلاین ممنوع‌ الخروجی (exitban.ssaa.ir) می‌توان وضیعت خود را به صورت آنلاین و غیرحضوری بررسی کرد.

جمع بندی

در صورتی که یک مرجع قضایی حکم ممنوعیت خروج از کشور شخصی را صادر کند، طبق ماده 247 قانون آیین دادرسی کیفری کل کشور، شخص محکوم فرصتی محدود خواهد داشت تا نسبت به این حکم اعتراض کند. متناسب با اینکه چه مرجعی حکم ممنوعیت خروج را صادر کرده است، محل اعتراض به حکم و یا اقدام برای رفع آن متفاوت است.

اگر حکم ممنوعیت خروج از کشور از طرف بازپرس پرونده صادر شده باشد، مرجع مرتبط با رفع یا اعتراض به حکم، دادگاهی خواهد بود که در مورد اصل اتهام صلاحیت دارد. برای اعتراض به حکم ممنوع‌الخروجی و اقدام برای رفع آن بهتر است از مشورت و راهنمایی وکیلان پایه یک دادگستری کمک گرفته شود تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.

سوالات متداول