اگر شهادت در دادگاه، دروغ و برخلاف واقعیت باشد، عواقب جدی در پی خواهد داشت. شهادت دروغ، جرمی است که قانونگذار برای آن مجازات تعیین کرده است. فردیکه به دروغ شهادت دهد، به حبس و پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد.
بهطور کلی، اهمیت شهادت در نظام حقوقی ما بر کسی پوشیده نیست؛ چرا که شهادت بهعنوان یکی از ادله اثبات دعوا، در بسیاری از پروندههای قضایی بهعنوان مدرک استفاده میشود.
متاسفانه در برخی موارد، شاهدانی به دلایل مختلف از جمله دریافت پول یا تحت تاثیر قرار گرفتن توسط دیگران، به دروغ شهادت میدهند. این امر نهتنها سبب ضایع شدن حق فرد بیگناه میشود، بلکه اعتماد عمومی به دستگاه قضایی را نیز خدشهدار میکند.
بههمین دلیل، قانونگذار برای جلوگیری از وقوع چنین جرایمی، شهادت دروغ را جرم انگاری کرده است. هدف از این امر، حفظ عدالت و جلوگیری از دستکاری روند دادرسی است. در این حالت، با مجازات شاهدانی که به دروغ شهادت میدهند، میتوان تا حد زیادی از وقوع چنین تخلفاتی جلوگیری کرد و به این ترتیب، به حکم عادلانه و صحیح دست یافت.
جرم شهادت دروغ چیست؟
براساس ماده 1258 قانون مدنی ادله اثبات دعوی به قرار ذیل هستند:
- اقرار
- اسناد کتبی
- شهادت
- امارات
- قسم
شهادت یکی از مهمترین ادلهای است که در دادگاهها برای اثبات یا رد ادعاها به آن استناد میشود. زمانیکه فردی بهعنوان شاهد در دادگاه حضور مییابد، در واقع بهعنوان ناظری بیطرف، رویدادی را که مشاهده کرده است، توصیف میکند. این توصیف میتواند در پروندههای مختلف، از جمله پروندههای کیفری و حقوقی، نقش تعیینکنندهای داشته باشد.
شهادت، برخلاف اقرار که بهمعنای پذیرش یک عمل خلاف توسط فرد است، صرفاً بیان یک واقعیت مشاهده شده توسط شاهد خواهد بود.
جرم شهادت دروغ یکی از جرایم مهم در نظام قضایی محسوب میشود. شخصیکه مرتکب این جرم میشود، آگاهانه و عمداً در دادگاه شهادتی برخلاف واقعیت میدهد.
این عمل نهتنها به روند دادرسی لطمه میزند، بلکه میتواند منجر به صدور احکام نادرست و تضییع حقوق افراد شود. بههمین دلیل، قانونگذاران برای مجازات مرتکبین این جرم، قوانین سختگیرانهای را وضع کردهاند.

شرایط تحقق جرم شهادت دروغ
شهادت دروغ، جرمی است که در آن فرد با علم به اینکه آنچه میگوید حقیقت ندارد، در دادگاه به نفع یا ضرر دیگری شهادت میدهد. این عمل، نقض سوگندی است که شاهد پیش از ادای شهادت یاد میکند.
بهعبارت دیگر، شهادت دروغ، دروغگویی عمدی در یک محیط قضایی است که عواقب حقوقی و کیفری جدی بههمراه دارد. فردیکه مرتکب این جرم میشود، نهتنها به عدالت خدشه وارد میکند، بلکه ممکن است به حقوق دیگران نیز آسیب برساند.
مطابق ماده 650 قانون مجازات اسلامی، جرم شهادت دروغ تنها زمانی محقق میشود که فرد در دادگاه یا نزد مقامات رسمی، شهادت خلاف واقع بدهد. این جرم دو شرط اساسی دارد:
برای اینکه اقدامی بهعنوان شهادت دروغ شناخته شده و فرد مرتکب آن مجازات شود، باید این شهادت دروغ در دادگاه و در حضور قاضی صورت بگیرد. در واقع، شهادت دروغ در مکانها و مراجعی همچون کلانتری یا سایر نهادهای انتظامی، بهدلیل اینکه این مکانها دادگاه نیستند، جرم محسوب نمیشود.
برای اینکه جرم شهادت دروغ محقق شود، علاوهبر اینکه شهادت باید در دادگاه ارائه شود، باید در حضور مقام رسمی صالح نیز صورت پذیرد. بهعبارت دیگر، اگر شهادت دروغ در جایی غیر از دادگاه و در برابر شخصی که صلاحیت قانونی برای دریافت شهادت ندارد ارائه شود، نمیتوان آن را جرم شهادت دروغ در نظر گرفت.
بر اساس نظر اداره حقوقی قوه قضاییه، شهادت دروغ صرفاً به اظهارات نادرست در دادگاه محدود نمیشود. بلکه هرگونه شهادت خلاف واقع نزد مقامات رسمی، اعم از قضایی و غیر قضایی که در قانون مشخص شدهاند، جرم محسوب میشود. این امر شامل شهادت در مراجع اداری و سایر نهادهای رسمی نیز میشود، که به چندین مورد آن اشاره خواهیم داشت:
- طبق ماده 49 قانون ثبت احوال، شهادت دروغ در خصوص ولادت یک فرد و صدور شناسنامه برای آن فرد، جرم محسوب میشود. در واقع، اگر کسی دروغ بگوید که فرد خاصی صاحب فرزندی شده است و این دروغ منجر به ثبت این واقعه در اداره ثبت احوال و صدور شناسنامه شود، مرتکب جرم شهادت دروغ شده و قابل پیگرد قانونی است.
- مطابق ماده 2 قانون تخلفات، جرایم و مجازاتهای مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه، هر فردیکه آگاهانه و عمداً در مورد وقایع حیاتی نظیر تولد، مرگ یا هویت افراد، اطلاعات نادرست و خلاف واقع ارائه دهد، مرتکب جرم شهادت دروغ شده و بر اساس قانون مجازات خواهد شد. در واقع، هر گونه دروغگویی عمدی در خصوص اطلاعات مندرج در اسناد هویتی، جرم محسوب میشود و عواقب قانونی بهدنبال خواهد داشت.
- مطابق بند 2 ماده ۱۵ قانون ورود و اقامت اتباع خارجی، هر فردیکه با قصد فریبکاری، اطلاعات نادرستی را در خصوص درخواست اقامت، ورود به کشور یا موضوعاتی که در تعیین تابعیت فرد موثر است، به مقامات مربوطه ارائه دهد، بهعنوان مرتکب جرم شهادت دروغ محسوب شده و مجازات شامل وی خواهد شد.
- مطابق ماده ۱۰ قانون تصدیق انحصار وراثت، هر شخصیکه در جریان اخذ گواهی انحصار وراثت عمداً شهادت دروغ دهد، مرتکب جرم شده و طبق قوانین مربوط به شهادت دروغ قابل تعقیب و مجازات خواهد بود. بهعبارت دیگر، اگر کسی با علم به اینکه ادعای او در مورد وراث بودن یا نبودن فردی نادرست است، شهادت دهد، بهدلیل گواهی خلاف واقع، مجازات خواهد شد.
مجازات شهادت دروغ
شهادت دروغ جرمی است که قانونگذار برای آن مجازاتهای مشخصی در نظر گرفته است. این مجازاتها به دو دسته حقوقی و کیفری تقسیم میشوند. بهعنوان مثال، ماده 650 قانون مجازات اسلامی، برای افرادیکه مرتکب شهادت دروغ میشوند، مجازات حبس یا جزای نقدی تعیین کرده است. به این ترتیب، قانون با پیشبینی این مجازاتها، بهدنبال حفظ عدالت و جلوگیری از وقوع چنین جرایمی است.
- مطابق قانون، هر فردیکه در دادگاه به دروغ شهادت دهد، مرتکب جرم شده است. مجازات این جرم نیز حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و یا پرداخت جریمه نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال است. این مجازات بهمنظور حفظ عدالت و جلوگیری از سوءاستفاده از شهادت در دادگاه در نظر گرفته شده است.
- اگر شهادت دروغ منجر به اجرای احکامی نظیر قصاص، دیه یا حدود شود، فردیکه شهادت دروغ داده است، مسئول عواقب آن بوده و مجازاتی مشابه مجازات فردیکه به او ظلم شده است، در انتظار او خواهد بود. در واقع، اگر شهادت دروغ باعث اعدام فرد بیگناهی شود، شهادتدهندگان دروغگو نیز به اعدام محکوم خواهند شد. این اصل حقوقی به این معناست که کسیکه با شهادت دروغ زندگی دیگری را بهخطر میاندازد، خود نیز باید آمادگی پذیرش همان خطر را داشته باشد و مسئولیت کامل اعمال خود را بر عهده گیرد.
- مطابق ماده 259 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، اگر فردی بهدلیل اتهامات دروغین، شهادت خلاف واقع یا اشتباه قضایی بازداشت شود و در نتیجه متحمل خسارتی شود، دولت پس از جبران خسارت وارده به این فرد، میتواند برای مطالبه خسارت از فرد یا مقام قضایی مسئول، اقدام قانونی انجام دهد.
- همچنین، مطابق ماده 272 قانون آیین دادرسی کیفری، در صورتیکه حکم دادگاهی بر اساس شهادت دروغ یکی از شهود صادر شده باشد و هیچ دلیل دیگری برای صدور حکم وجود نداشته باشد، محکوم علیه میتواند با اثبات قطعی کذب بودن شهادت، از طریق دیوان عالی کشور درخواست اعاده دادرسی نماید. در واقع، اگر بتوان نشان داد که شهادت یک شاهد کلیدی در پرونده دروغ بوده و این شهادت اساس حکم دادگاه را تشکیل داده است، امکان بازنگری در حکم و درخواست تجدیدنظر وجود خواهد داشت.
نحوه شکایت و رسیدگی به جرم شهادت دروغ
برای طرح شکایت از شهادت دروغ، شاکی باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند و با تکمیل فرم مخصوص، شکایت خود را بهصورت الکترونیکی ثبت نماید. دادگاه پس از بررسی ادعای شاکی و با توجه به دلایل و مستندات ارائه شده، در صورتیکه کذب بودن شهادت شاهد بهصورت قطعی اثبات شود، نسبت به تعقیب قانونی شاهد اقدام خواهد کرد.
پس از ثبت شکایت، پرونده به دادسرا ارجاع شده و دادیار یا بازپرس بهعنوان مقام قضایی، تحقیقات اولیه را آغاز میکند. در این مرحله، ادعای شاکی مبنی بر شهادت دروغ مورد بررسی قرار میگیرد و شواهد و مدارک جمعآوری میشود. همچنین، دادسرا فقط مجاز به تحقیق است و نمیتواند حکم قطعی صادر کند.
چنانچه ادعای شاکی موجه تشخیص داده شود، پرونده همراه با کیفرخواستی مبنی بر لزوم رسیدگی قضایی به دادگاه کیفری ارسال میشود تا در آنجا درباره اتهامات مطرحشده حکم نهایی صادر گردد.
پس از طرح شکایت در دادگاه کیفری، این دادگاه با دقت به بررسی تمامی مستندات پرونده، اظهارات شاکی و نتایج تحقیقات مقدماتی میپردازد. در نهایت، با توجه به قوانین کیفری و دلایل موجود، دادگاه حکم خود را صادر کرده و در صورت اثبات جرم، متهم را به مجازاتی که قانون تعیین کرده محکوم میکند.

جبران خسارت ناشی از شهادت دروغ
طبق اصل حاکم در حقوق، هر فردی مسئول جبران خساراتی است که به دیگری وارد میکند. این اصل کلی در مورد شهادت دروغ نیز صدق میکند؛ بدین معنا که اگر شهادت خلاف واقع منجر به ضرر و زیان فرد دیگری شود، شاهد دروغگو موظف به جبران آن خواهد بود. قانونگذار نیز با پیشبینی ضمانت اجرایی برای این عمل، اهمیت جبران خسارت ناشی از شهادت دروغ را مورد تاکید قرار داده است.
مطابق ماده 201 قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه دادگاه از کسی شهادت بگیرد و بعداً مشخص شود که شهادت وی خلاف واقع بوده است، صرفنظر از اینکه این شهادت به نفع یا ضرر کدام یک از طرفین دعوا بوده باشد، شاهد علاوهبر مجازات قانونی شهادت دروغ، موظف به جبران خساراتی است که در نتیجه شهادت دروغ وی به طرف مقابل وارد شده است.
جمع بندی
شهادت دروغ، جرمی است که به بنیان عدالت لطمه میزند. این عمل نهتنها حق فردی را که علیه او شهادت داده شده پایمال میکند، بلکه به کل نظام قضایی آسیب میرساند. همچنین، شهادت دروغ، اعتماد عمومی به دستگاه قضایی را سلب کرده و موجب بروز بیعدالتیهای جبرانناپذیری میشود.
با توجه به اهمیت شهادت در اثبات دعاوی، قانونگذار برای این جرم مجازاتهای سنگینی در نظر گرفته است. هدف از این مجازاتها، بازدارندگی و حفظ نظم عمومی است. اما علاوهبر مجازات، آگاهسازی عمومی از پیامدهای این جرم و تقویت فرهنگ راستگویی در جامعه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
در نهایت، میتوان گفت که مبارزه با شهادت دروغ نیازمند تلاش همهجانبه دستگاه قضایی، قانونگذاران و آحاد جامعه است.
سوالات متداول
جرم شهادت دروغ چیست؟
شهادت دروغ، جرمی است که در قانون مجازات اسلامی تعریف شده و بهمعنای ارائه گواهی نادرست و خلاف واقع در محکمه یا نزد مقامات رسمی است. این عمل نهتنها یک تخلف قانونی محسوب میشود، بلکه بهعنوان یک عمل خلاف اخلاق و عدالت نیز شناخته میشود.
مجازات جرم شهادت دروغ چیست؟
شهادت دروغ، جرمی است که در قانون مجازات اسلامی تعریف شده و بهمعنای ارائه گواهی نادرست و خلاف واقع در محکمه یا نزد مقامات رسمی است. این عمل نهتنها یک تخلف قانونی محسوب میشود، بلکه بهعنوان یک عمل خلاف اخلاق و عدالت نیز شناخته میشود. بنابراین، برای آن مجازاتهایی نظیر حبس، جزای نقدی و در برخی موارد قصاص در نظر گرفته شده است.
چگونه میتوان جرم شهادت دروغ را پیگیری قانونی کرد؟
برای آنکه شهادتی بهعنوان شهادت دروغ شناخته شود و فرد شهادتدهنده مورد پیگرد قانونی قرار گیرد، باید در دادگاه بهصورت قانونی ثابت شود که وی عمداً به دروغ شهادت داده است. اثبات این ادعا نیازمند ارائه دلایل و مدارک محکم است و به عهده کسی خواهد بود که ادعای شهادت دروغ را مطرح میکند.