موت فرضی به منظور تعیین تکلیف وضعیت حقوقی فردی که برای مدتی طولانی غایب و مفقودالاثر شده است، در نظر گرفته می‌شود.
حکم موت فرضی به این معنی است که دادگاه پس از طی مراحلی، فرد غایب را از نظر قانونی، فوت شده تلقی می‌کند. بدین ترتیب، با صدور حکم فوت فرضی، امکان انجام مراحل انحصار وراثت وجود خواهد داشت.
بر اساس ماده 1019 موت فرضی در قانون مدنی، صدور این حکم مستلزم گذشت مدت زمانی است که عادتاً چنین شخصی زنده نمی‌ماند که به طور قانونی، ۳ الی ۱۰ سال است.
با این حال، بازگشت شخص بعد از صدور حکم موت فرضی نیز امکان‌پذیر است و قوانین خاص خود را دارد. در این صورت، اموالی که در زمان بازگشت فرد موجود است، به او برگردانده می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره حقوقی در این زمینه، می‌توانید با کارشناسان دادسو ارتباط برقرار نمایید.
- اخذ گواهی انحصار وراثت و مالیات بر ارث
- بدون نیاز به حضور وراث در هیچ مرحله‌ای
- توسط وکلای متخصص تقسیم ارث
- مشاوره حقوقی رایگان
- برای انجام کار توسط وکلای متخصص دادسو با کارشناسان حقوقی دادسو در ارتباط باشید
انواع فوت در قانون مدنی
قانون مدنی ایران سه نوع فوت را به رسمیت می‌شناسد:
موت حقیقی
موت حقیقی، رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع فوت است. این نوع فوت زمانی رخ می‌دهد که حیات زیستی فرد به طور کامل متوقف شود.
این توقف حیات می‌تواند ناشی از علل طبیعی مانند بیماری یا کهولت سن یا ناشی از حوادث غیرمترقبه مانند تصادف باشد. در موت حقیقی، دیگر هیچ گونه علائم حیاتی در فرد مشاهده نمی‌شود و پزشکان مرگ وی را تأیید می‌کنند.
موت فرضی
موت فرضی، نوعی فوت است که بر اساس فرضیه و گمان قوی مبنی بر فوت شخص غایب، توسط دادگاه صادر می‌شود.
این نوع فوت زمانی مطرح می‌شود که فردی برای مدت طولانی ناپدید شده و هیچ خبری از وی در دسترس نباشد.
بر اساس ماده 1019 قانون مدنی، اگر از تاریخ آخرین خبر شخص غایب، مدتی بگذرد که به طور معمول چنین شخصی زنده نماند، دادگاه می‌تواند حکم موت فرضی وی را صادر کند.
پس از صدور حکم فوت فرضی، امکان حصر وراثت وجود خواهد داشت؛ اما چه کسانی حق انحصار وراثت دارند؟ به طور کلی، وراث قانونی، اشخاص ذینفع یا وکیل آن‌ها می‌توانند اقدام به تصدیق وراثت کنند.
موت حکمی
موت حکمی، نوعی از فوت است که ریشه در شرع مقدس اسلام دارد. این نوع فوت زمانی رخ می‌دهد که مرد مسلمانی از دین اسلام خارج شود و مرتد گردد. ارتداد می‌تواند فطری یا ملی باشد.
در این شرایط، بر اساس احکام اسلامی، مجازات ارتداد، اعدام است. به این ترتیب، پس از صدور حکم اعدام و اجرای آن، موت حکمی محقق می‌شود.
فیلد های "*" اجباری هستند
حکم موت فرضی به چه معناست؟
حکم موت فرضی زمانی از سوی دادگاه صادر می‌شود که شخصی برای مدت طولانی غایب بوده و خبری از او در دست نباشد.
هدف از صدور این حکم، تعیین تکلیف وضعیت اموال و تقسیم ترکه فرد غایب و همچنین تعیین وضعیت خانوادگی او (مانند ازدواج) است.
بر اساس قانون مدنی، حداقل 3 سال و حداکثر 10 سال باید از آخرین خبر از شخص مفقودالاثر گذشته باشد تا ورثه او بتوانند درخواست صدور حکم موت فرضی را مطرح کنند.
شرایط صدور حکم فوت فرض چیست؟
قانون مدنی ایران، در ماده 1019، مبنای صدور حکم فوت فرضی را گذشت مدتی می‌داند که عادتاً شخص در آن مدت زنده نمی‌ماند.
این امر، بسته به شرایط و اوضاع و احوال فرد غایب، می‌تواند متفاوت باشد. قانونگذار، در ماده 1020 قانون مدنی، سه حالت کلی را به عنوان مواردی که عادتاً شخص غایب زنده فرض نمی‌شود، ذکر کرده است:
۱. گذشت 10 سال از آخرین خبر به شرط سن بالای 75 سال: اگر 10 سال از آخرین خبر از شخص غایب گذشته و سن غایب از 75 سال بیشتر باشد، دادگاه می‌تواند حکم فوت فرضی او را صادر کند.
۲. مفقود شدن در جنگ: اگر فردی به عنوان نظامی در جنگ شرکت داشته و مفقود شده باشد، پس از گذشت 3 سال از انعقاد صلح (یا 5 سال از پایان جنگ در صورت عدم انعقاد صلح) و عدم دریافت خبری از او، حکم فوت فرضی او صادر می‌شود.
۳. تلف‌شدن کشتی در سفر دریایی: اگر فردی در سفری دریایی با کشتی بوده و آن کشتی غرق شده باشد، پس از گذشت 3 سال و عدم دریافت خبری از آن مسافر، حکم فوت فرضی او صادر می‌گردد.
به طور کلی، شرایط صدور حکم فوت فرضی به شرح زیر است:
- گذشت مدت زمان مشخص‌شده
- انتشار آگهی برای ۳ بار در روزنامه‌های کثیرالانتشار
- گذشت یکسال از آخرین نشر آگهی
اگر ورثه بخواهند اموال و حقوقی فرد غایب تعیین تکلیف شود، ابتدا باید حکم فوت فرضی او را دریافت کنند؛ اما در صورت فوت مرد چه کسانی ارث میبرند؟ تمامی وراث قانونی طبق طبقه ارث می‌توانند از مرد ارث ببرند.
این افراد شامل فرزندان، همسر، پدر و مادر و … می‌شود. بر اساس طبقه ارث، در صورتی طبقه اول زنده و حاضر باشند، طبقات بعدی ارث نمی‌برند.
مراحل درخواست و صدور حکم موت فرضی
در ادامه، با فرآیند درخواست و صدور حکم فوت فرضی آشنا می‌شویم که برای تعیین ورثه چه کسانی هستند، الزامی است:
- تقدیم دادخواست: اشخاص ذینفع باید دادخواستی به دادگاه صالح تقدیم کنند. این دادخواست باید شامل مشخصات شخص غایب، تاریخ غیبت، دلایل درخواست و مستندات قانونی مربوط به شرایط صدور حکم فوت فرضی باشد.
- انتشار آگهی: دادگاه پس از دریافت دادخواست، دستور انتشار آگهی در روزنامه‌های محلی و کثیرالانتشار را صادر می‌کند. این آگهی باید سه بار به فاصله یک ماه منتشر شود تا به اطلاع عموم برسد و اگر کسی خبری از شخص غایب دارد، اطلاع‌رسانی کند.
- بررسی و تحقیقات دادگاه: پس از انتشار آگهی و گذشت یک سال از آخرین انتشار آن، دادگاه به بررسی شرایط لازم برای صدور حکم فوت فرضی می‌پردازد.
- صدور حکم: در صورت احراز شرایط لازم، دادگاه حکم فوت فرضی را صادر می‌کند.
پس از صدور حکم فوت فرضی، ورثه می‌توانند برای گرفتن گواهی انحصار وراثت اقدام کنند تا اموال و حقوق فرد غایب تعیین تکلیف شود.
موت فرضی چند سال است؟
همانطور که اشاره شد، صدور حکم فوت فرضی منوط به گذشت مدتی است که به طور معمول شخص غایب پس از آن مدت زنده نماند.
بر اساس ماده 1020 قانون مدنی، حداقل 3 سال و حداکثر 10 سال به عنوان بازه زمانی مناسب برای این امر در نظر گرفته شده است.
روش درخواست موت فرضی براساس قانون مدنی
برای صدور حکم فوت فرضی شخص غایب می‌توانید بر اساس قانون مدنی ایران اقدام کنید. پس از دریافت این حکم، امکان اقدام برای حصر وراثت نیز وجود خواهد داشت؛ برای این منظور، می‌توانید از وکالت برای انحصار وراثت استفاده کنید.
در ادامه، به بررسی ماده ۱۰۱۹، ۱۰۲۰، ۱۰۲۱ و ۱۰۲۲ قانون مدنی می‌پردازیم:
ماده 1019 قانون مدنی: مبنای صدور حکم موت فرضی
بر اساس ماده ۱۰۱۹ قانون مدنی:
«حکم موت فرضی غایب در موردی صادر می‌شود که از تاریخ آخرین خبری که از حیات او رسیده است مدتی گذشته باشد که عادتا چنین شخصی زنده نمی ماند.»
طبق این ماده، حکم موت فرضی تنها در صورتی صادر می‌شود که مدت زمان قابل توجهی از آخرین خبری که از فرد غایب رسیده، گذشته باشد. این مدت زمان باید به حدی طولانی باشد که به طور معمول، چنین فردی دیگر زنده نباشد.
در واقع، اگر خیلی وقت است که از کسی خبر ندارید و احتمال زنده بودنش خیلی کم شده است، می‌توانید درخواست صدور حکم فوت فرضی او را بدهید.
ماده 1020 قانون مدنی: مصادیق غیبت طولانی مدت
مطابق ماده ۱۰۲۰ قانون مدنی:
«وقتی که ده سال تمام، از تاریخ آخرین خبری که از حیات غایب رسیده است؛ گذشته و در انقضای مدت مزبور، سن غایب از هفتاد و پنج سال گذشته باشد؛ در این صورت میتوان حکم به موت فرضی چنین شخصی صادر نمود؛ زیرا استصحاب بقای شخص، در صورت توانایی وی برای بقا، امکان پذیر است.»
این ماده، سه مورد خاص را به عنوان مصادیقی از غیبت طولانی مدت که در آن‌ها، فرد غایب زنده فرض نمی‌شود، برشمده است:
- گذشت 10 سال از آخرین خبر و عبور از سن 75 سال
- مفقود شدن در جنگ پس از گذشت سه سال از صلح یا پنج سال از پایان جنگ در صورت عدم صلح
- تلف شدن کشتی پس از گذشت سه سال
ماده 1021 قانون مدنی: تعیین زمان تلف شدن کشتی
بر اساس ماده ۱۰۲۱ قانون مدنی:
«در مورد فقره اخیر ماده قبل اگر با انقضاء مدت‌های ذیل که مبدا آن از روز حرکت کشتی محسوب می‌شود، کشتی به مقصد نرسیده باشد و در صورت حرکت بدون مقصد به بندری که از آنجا حرکت کرده برنگشته و از وجود آن به هیچ وجه خبری نباشد، کشتی تلف شده محسوب می‌شود.»
این ماده به تعیین زمان تلف‌شدن کشتی می‌پردازد. اگر پس از گذشت مدت زمان مشخص‌شده در این ماده (بر اساس نوع سفر دریایی) کشتی به مقصد نرسد و هیچ خبری از آن نباشد، کشتی تلف‌شده محسوب می‌شود.
مدت زمان تعیین‌شده برای تلف‌شدن کشتی به شرح زیر است:
- یک سال برای سفرهای دریایی در دریای خزر و خلیج فارس
- دو سال برای سفرهای دریایی در دریای عمان، اقیانوس هند، دریای سرخ، دریای مدیترانه، دریای سیاه و دریای آزوف
- سه سال برای سفرهای دریایی در سایر دریاها
ماده 1022 قانون مدنی: مفقود شدن در حوادث دیگر
طبق ماده ۱۰۲۲ قانون مدنی:
«اگر کسی در نتیجه واقعه‌ای به غیر آنچه در فقره 2 و 3 ماده 1020 مذکور است دچار خطر مرگ گشته و مفقود شده و یا در طیاره بوده و طیاره مفقود شده باشد، وقتی میتوان حکم موت فرضی او را صادر نمود که پنج سال از تاریخ دچار شدن به خطر مرگ بگذرد، بدون اینکه خبری از حیات مفقود رسیده باشد.»
بر اساس ماده ۱۰۲۲ قانون مدنی، اگر شخصی در یک حادثه خطرناک گم شود (مثلاً سقوط هواپیما)، بعد از 5 سال میتوان فرض کرد که فوت کرده است.
انحصار وراثت در موت فرضی
پس از صدور حکم موت فرضی، اموال شخص غایب بین ورثه او تقسیم می‌شود. تقسیم اموال بر اساس قوانین مربوط به حصر وراثت صورت می‌گیرد.
ناگفته نماند که مدت زمان لازم برای تقسیم اموال به عواملی مانند همکاری یا عدم همکاری ورثه باهم بستگی دارد. در صورتی که ورثه با یکدیگر همکاری نکنند، تقسیم اموال مدت زمان بیشتری طول می‌کشد.
اگر فردی که حکم موت فرضی آن داده شده بازگردد چه باید کرد؟
قانونگذار پیش‌بینی کرده است فردی که حکم موت فرضی او صادر شده، پس از مدتی بازگردد. در این صورت، قانون تعیین تکلیف اموال و وضعیت حقوقی او را مشخص کرده است.
هر چقدر از اموال که در زمان بازگشت فرد موجود است، دوباره به مالکیت او بازمی‌گردد. در صورتی که اموال وی به فروش رسیده یا به نوعی از بین رفته باشد، امکان بازگرداندن آن وجود ندارد.
جمع بندی
موت فرضی، راهکاری قانونی برای حل مسائل حقوقی ناشی از غیبت طولانی مدت افراد است. با صدور حکم فوت فرضی، اموال و حقوق فرد غایب تعیین تکلیف شده و وراث او می‌توانند از این اموال بهره‌مند شوند.
برای درک بهتر آثار حقوقی موت فرضی و نحوه اقدام در این خصوص، می‌توانید از خدمات مشاوره تخصصی حقوقی دادسو بهره‌مند شوید.
سؤالات متداول
موت فرضی چیست؟
موت فرضی، حکم قانونی است که توسط دادگاه برای فرد غایب مفقودالاثر صادر می‌شود و به منزله فوت او تلقی می‌گردد.
چه مدت باید از غیبت فرد بگذرد تا بتوان درخواست صدور حکم فوت فرضی را ثبت کرد؟
بر اساس قانون مدنی، حداقل 3 سال و حداکثر 10 سال باید از آخرین خبر از فرد غایب گذشته باشد.
اگر فردی پس از صدور حکم فوت فرضی بازگردد، چه اتفاقی می‌افتد؟
اموال باقی‌مانده فرد به او بازگردانده می‌شود؛ اما اگر اموال او فروخته شده یا تلف شده باشد، امکان بازگرداندن آن وجود ندارد.
چه کسانی می‌توانند درخواست صدور حکم فوت فرضی را ارائه دهند؟
وراث، وصی و موصی‌له، اشخاصی هستند که می‌توانند درخواست صدور حکم فوت فرضی را به دادگاه ارائه دهند.
چه مدارکی برای درخواست صدور حکم موت فرضی لازم است؟
مدارک مورد نیاز شامل مدارک هویتی شخص غایب، مدارکی که نشان‌دهنده غیبت طولانی مدت وی باشد (مانند گزارشات پلیس یا شهادت شهود) و مدارک مربوط به اموال و دارایی‌های وی می‌شود.
