تأثیر طلاق بر وضعیت مسکن و اجاره‌نامه‌ها

تعیین تأثیر طلاق بر وضعیت مسکن و اجاره‌نامه‌ها یکی از پیچیده‌ترین موضوعات حقوق خانواده است.  یکی از مهم‌ترین چالش‌های این زمینه‌ این است که خانه مشترک چگونه تقسیم می‌شود؟ آیا زوجه پس از جدایی حق زندگی و سکونت در خانه مشترک را دارد؟

به طور خلاصه نظام حقوقی ایران به استقلال حقوق مالکانه هر یک از طرفین احترام می‌گذارد. به این معنی که مالکیت زوجین در خصوص اموال شخصی آنها چه پیش از ازدواج چه در طی زندگی مشترک و حتی پس از طلاق نیز کماکان معتبر است مگر اینکه این اموال به طور مشترک به دست آماده باشد یا موضوع مهریه زوجه یا شرط تصنیف قرار گیرند.

معمولاً در طول زندگی مشترک، مسئله تقسیم اموال پس از طلاق موردتوجه زوجین قرار نمی‌گیرد و این مسئله بر بحران‌های طلاق می‌افزاید.

از آنجایی‌که دعاوی مربوط به املاک قوانین پیچیده‌ای را شامل می‌شوند و نیازمند تخصص و تجربه زیادی است باید با مشورت به یک وکیل طلاق اقدام نمود. مؤسسه حقوقی دادسو آماده است شما را در این زمینه همراهی و راهنمایی کند.

شرایط تقسیم اموال پس از طلاق

برای بررسی شیوه تقسیم اموال غیرمنقول پس از طلاق باید حدود مالکیت هریک از طرفین مشخص شود. به‌طورکلی در نظام حقوقی ایران استقلال مالی زن و مرد به رسمیت شناخته شده است؛ بنابراین تأهل لزوماً وضعیت حقوق مالکانه اموال هریک از طرفین را تغییر نمی‌دهد و هر یک از زن و مرد چه در طول زندگی مشترک چه بعد از طلاق حق دخل و تصرف در اموال خود را دارد.

بااین‌حال اعمال حقوق مالکانه در شرایطی می‌تواند محدود شود. از جمله:

• در شرایطی که اموال غیرمنقول از جمله خانه و سایر دارایی‌ها به نام مرد باشد، زن می‌تواند بخشی از این اموال را به‌موجب مهریه دریافت کند. در واقع، مهریه یکی از عواملی است که در تعیین سهم زن از اموال غیرمنقول بعد از طلاق تأثیر مهمی می‌گذارد. زوجه می‌تواند با به‌اجراگذاشتن مهریه خود، اموال همسرش را توقیف کند و مرد بدون پرداخت کامل مهریه نمی‌تواند مانع این کار شود.
• یکی دیگر از عوامل تعیین کننده وضعیت اموال پس از طلاق پذیرش شرط تنصیف اموال توسط زوج ضمن عقد نکاح است. به‌موجب این شرط اگر طلاق به درخواست زوجه نباشد و زن نیز از وظایف همسری خود غفلت نکرده باشد، زوج باید به میزان نصف دارایی خود را که پس از ازدواج به دست آورده را به‌صورت بلاعوض به زوجه منتقل کند.
• آخرین وضعیت اموال مشترک است که شامل اموالی است که طرفین پس از عقد ازدواج مشترکاً به دست آورده‌اند از جمله هرگونه اموال منقول و غیرمنقولی که با درآمد مشترک زوجین به‌دست‌آمده باشد.

نتیجتاً اموالی که قبل از ازدواج متعلق به هر یک از زوجین بوده باشد، در طول زندگی مشترک و پس از طلاق نیز مالکیت شخص نسبت به آن حفظ می‌شود. بااین‌حال تکلیف ملک بعد از طلاق بستگی به توافقات پیش از ازدواج، شرایط قراردادهای امضا شده و میزان مهریه دارد.

تقسیم اموال غیرمنقول پس از طلاق

به‌طورکلی باتوجه‌به نوع طلاق تعیین تکلیف اموال غیرمنقول می‌تواند متفاوت باشد.  در طلاق توافقی زوجین به طور مشترک درباره موضوعات مختلفی از جمله حقوق مالی هر یک از طرفین پس از طلاق توافق می‌کنند. مراجع قضایی و قانونی نیز مکلف هستند توافق طرفین را اجرا کنند.

بااین‌حال لازم به ذکر است که هر توافقی که ما بین زن و شوهر صورت گیرد، باید به‌صورت دقیق و شفاف در اسناد رسمی ثبت شود تا از هرگونه اختلاف در آینده جلوگیری شود. این توافق می‌تواند شامل تقسیم مبلغ فروش خانه، انتقال مالکیت خانه به یکی از طرفین یا حتی استفاده مشترک از خانه برای مدتی مشخص باشد.

در شرایطی که طرفین تمایلی به طلاق توافقی ندارند و یا موفق به توافق و تفاهم بر سر اموال مشترک نشده باشد دادگاه می‌تواند به حل‌وفصل اختلاف طرفین بپردازد. در این شرایط دادگاه به درخواست زن به بررسی و اجرای مهریه و شرط تنصیف اموال می‌پردازد. سپس به خواسته تقسیم اموال مشترک رسیدگی می‌کند.

باتوجه‌به اینکه اموال غیرمنقول موضوع شراکت زن و شوهر قرار می‌گیرد، در هر مرحله زن و شوهر می‌توانند با توافق نسبت به تقسیم و استفاده مشترک، تصمیم‌گیری کنند. در غیر این صورت دادگاه به بررسی شیوه تقسیم اموال غیرمنقول می‌پردازد و درصورتی‌که تقسیم اموال غیرمنقول اساساً ممکن نباشد با فروش مال مشترک از طریق مزایده تقسیم صورت می‌گیرد.

نقش دادگاه‌ها در تعیین وضعیت مسکن پس از طلاق

دادگاه‌های خانواده به‌عنوان مرجع اصلی رسیدگی به دعوای طلاق و دعاوی مرتبط به آن نقش مهمی در تعیین وضعیت مسکن پس از طلاق خواهند داشت.

درصورتی‌که زوجه مقدار قابل‌توجهی مهریه داشته باشد می‌تواند با توقیف اموال غیرمنقولی که به نام شوهر است به حقوق مالی خود دست پیدا کند. در این زمینه اداره ثبت و دادگاه طلاق با صدور حکم و اجرای آن نسبت به تعیین وضعیت حقوق مالکانه هریک از طرفین پس از طلاق می‌پردازند.

از طرفی درصورتی‌که زوج نسبت به‌شرط تصنیف اموال طی عقد ازدواج توافق کرده باشد دادگاه خانواده صالح به رسیدگی به درخواست زن مبنی و بر تنصیف اموال و احراز شرایط مالکیت هریک از طرفین پس از طلاق است.

در خصوص اموال مشترک نیز دادگاه موظف به بررسی قابلیت تقسیم و صدور دستور فروش مال مشترک از طریق مزایده است.

بنابراین، دادگاه در هریک از مراحل تقسیم اموال بعد از طلاق می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند.

اجاره‌نامه‌های مشترک و مسئولیت‌های قانونی

معمولاً باتوجه‌به وظیفه مرد نسبت به تأمین مسکن قرارداد اجاره به نام مرد تنظیم می‌شود؛ بنابراین با وقوع طلاق کلیه حقوق و منافع ناشی از مورد اجاره متعلق به مرد خواهد بود و زن تنها تا پایان مدت عده می‌تواند در خانه مرد اقامت داشته باشد.

اما درصورتی‌که اجاره‌نامه به‌صورت مشترک تنظیم شده باشد هریک از زن و مرد به‌صورت تضامنی مسئولیت پرداخت رهن و اجاره‌بها را دارند. در صورت تخطی از شروط قرارداد اجاره مالک می‌تواند به هریک از آن دو مراجعه کند.

لازم به ذکر است اگر زوج و زوجه در خصوص منافع ناشی از اجاره اختلافی داشته باشد، موضوع اختلاف با مراجعه به دادگاه قابل حل‌وفصل است.

حق اقامت در مسکن مشترک پس از طلاق

سکونت زوجین در منزل مشترک، صرفاً محدود به دوران زناشویی نمی‌شود و در  مواردی قانون‌گذار زوجین را مکلف کرده است پس از طلاق نیز تا مدتی به سکونت  خود در منزل مشترک ادامه دهند.

در واقع در صورت وقوع طلاق رجعی زوجه می‌تواند تا پایان مدت عده در منزل مشترک خود زندگی کند. هر چند در عرف زوجین بلافاصله پس از طلاق محل سکونت خود را از یکدیگر جدا می‌کنند.

تأثیر طلاق بر قراردادهای اجاره مسکونی

با وقوع طلاق زن و شوهر دیگر با یکدیگر زندگی نخواهند کرد. این مسئله می‌تواند بر قراردادهای اجاره تأثیرگذار باشد.

از یک سو اگر قرارداد به طرفیت هریک از زوجین باشد طرف مقابل نمی‌تواند بعد از وقوع طلاق از منافع مورد اجاره استفاده کند.

از طرفی دیگر رهن قرارداد اجاره‌ای که توسط مرد پرداخت شده باشد می‌تواند موضوع حقوق مالی زوجه قرار گیرد. به‌نحوی‌که با دستور قضایی در صورت سررسید موعد اجاره رهن پرداختی به‌جای آن که به مستأجر مسترد داشته شود، به‌عنوان حق مالی زن توقیف شود.

درصورتی‌که قرارداد اجاره مشترک باشد بدین مفهوم که هریک از زن و شوهر مستأجر قرارداد اجاره تلقی شوند و پس از طلاق نیز نتوانند نسبت به نحوهٔ استفاده از منفعت مورد اجاره توافق کنند؛ با مراجعه به دادگاه اختلاف طرفین مورد حل‌وفصل قرار می‌گیرد.

باتوجه‌به پیچیدگی دعاوی املاک و خانواده پیشنهاد می‌شود پیش از اقدام قضایی با یک وکیل پایه یک دادگستری مشورت کنید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با حداقل هزینه اختلاف خود را حل کنید.

تغییرات در شرایط اجاره‌نامه‌ها و اطلاع‌رسانی به مالک

یکی از تغییراتی که ممکن است در شرایط اجاره‌نامه پس از طلاق رخ دهد انتقال یا تفویض اجاره‌نامه است. در واقع، مستأجر می‌تواند درصورتی‌که حق انتقال اجاره، از وی سلب نشده باشد و مالک نیز راضی باشد، برای انتقال یا تفویض اجاره‌نامه به یک شخص ثالث، اقدام کند که در این صورت، آن شخص جدید، طرف قرارداد اجاره شده و به‌عنوان مستأجر، ملزم به انجام تکالیف قانونی و قراردادی، در مقابل موجر خواهد بود.

در صورت انتقال سند اجاره از سوی هریک از زوجین به دیگری باید به مالک اطلاع داده شود و نسبت به تنظیم سند جدید با مستأجر جدید اقدام شود. با تنظیم سند جدید اجاره کلیه حقوق و تعهدات مستأجر سابق ساقط و بر عهده مستأجر جدید قرار خواهد گرفت. در غیر این صورت مالک می‌تواند کماکان بر اساس سند اجاره خود از مستأجری که نام وی در سند قید شده اجاره و سایر حقوق خود را مطالبه کند.

راهکارهای حقوقی برای حفظ حقوق مسکونی پس از طلاق

راهکارهای حقوقی برای حفظ حق سکونت پس از طلاق نسبت به هریک از طرفین زوج یا زوجه متفاوت است. به‌طورکلی بهترین و سریع‌ترین راه‌حل مذاکره و توافق است. در اولین قدم زوجین می‌توانند به مراجعه به وکیل طلاق حقوق مالی خود را مشخص کنند تا مدت‌زمان کمتری را در دادگاه به دنبال اثبات ادعای خود بگذرانند.

بااین‌حال درصورتی‌که زوجه به دنبال حفظ حقوق مسکونی خود بعد از طلاق است راه‌حل‌های مختلفی ممکن است وجود داشته باشد. مهم‌ترین ابزار زوجه برای حفظ حقوق مسکونی خود اجرای مهریه و توقیف خانه همسر است. زوجه همچنین ممکن است بتواند از شرط تنصیف اموال بهره ببرد. آخرین راه‌حل زوجه اقامت در خانه شوهر تا پایان مدت عده است.

از طرفی دیگر اگر زوج به دنبال حفظ حقوق مسکونی خود در مقابل توقیف خانه از باب مهریه و سایر حقوق مالی زوجه است ممکن است با استناد به اعسار و مستثنیات دین بودن خانه مسکونی خود، بتواند حقوق مسکونی خود را حفظ کند.

باتوجه‌به تعدد شرایط هر یک از طرفین طلاق بهتر است پیش از اقدام قضایی با یک وکیل پایه یک دادگستری مشورت کنید.

کمک‌های دولتی و اجتماعی در تأمین مسکن پس از طلاق

زنان مطلقه برای تأمین مسکن پس از طلاق از امکانات اجتماعی و عمومی مختلفی می‌توانند استفاده کنند. علاوه بر کمک‌های نقدی و غیرنقدی کمیته امداد امام خمینی، امروزه ابتکار بیمه طلاق نیز به کمک زنان مطلقه آمده است.

بر اساس این بیمه، زنان مطلّقه پس از وقوع طلاق تا زمان ازدواج مجدد یا شاغل شدن، از حمایت مالی شرکت بیمه در قالب قرارداد بیمه‌ای آزاد یا پوشش‌های تأمین اجتماعی به ترتیب از سوی شوهر یا دولت برخوردار شده و می‌توانند از حقوق مستمری یا حقوق یکجا بهره‌مند شوند.

نکات کلیدی برای اجاره مسکن جدید پس از طلاق

اجاره مسکن مجدد پس از طلاق نیازمند توجه و رعایت نکات مختلفی از جمله موارد زیر است:

• درصورتی‌که قرارداد اجاره به نام شریک زندگی سابقتان است، باید با وقوع طلاق رسمی به مالک اطلاع داده شود. در این صورت رهن باید به شریک سابقتان مسترد داده شود.
• اگر قصد تمدید ملک کنونی خود را دارد باید با رضایت مالک قرارداد با طرفیت مستأجر کنونی مورد تغییر و تمدید قرار گیرد.
• رهن قرارداد اجاره همانند سایر حقوق مالی می‌تواند توسط زوجه به جهت ایفای دیون مالی از جمله مهریه مورد توقیف قرار گیرد.

جمع‌بندی

در این مقاله از دادسو به بررسی تأثیر طلاق بر وضعیت مسکن و اجاره‌نامه‌ها پرداختیم. طلاق علاوه بر بحران‌های عاطفی می‌تواند منشأ بحران‌ها و اختلافات مالی طرفین باشد. در نظام حقوقی ایران هریک از طرفین از نظر حقوق مالی خود چه قبل و چه بعد از ازدواج و طلاق مستقل است. بااین‌حال تنها محدودیت حقوق مستقل مالی طرفین اجرای مهریه، شرط تنصیف اموال و تقسیم اموال مشترک است.

وکلای حقوقی دادسو  می‌توانند در زمینه تقسیم اموال بعد از طلاق راهنمایی‌های لازم را در اختیارتان قرار دهند؛ و جهت پیش‌بردن سریع‌تر پرونده همراهی‌تان کنند.

سؤالات متداول