طبقات ارث در قانون مدنی به سه گروه اصلی تقسیم شده‌اند که بر اساس نزدیکی نسبت خویشاوندی با متوفی، اولویت دریافت سهم الارث را تعیین می‌کنند. طبقات وراث شامل طبقه اول (پدر، مادر، فرزندان و در نبود آن‌ها نوه‌ها)، طبقه دوم (خواهر، برادر، پدربزرگ و مادربزرگ و فرزندان آن‌ها) و طبقه سوم (عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندانشان) می‌شود.
در هر طبقه، تا زمانی که حتی یک نفر از وراث آن طبقه زنده باشد، نوبت به طبقات بعدی نمی‌رسد. این طبقه بندی وراث به شفافیت تقسیم ترکه کمک می‌کند و مانع بروز اختلافات می‌شود. آگاهی از این طبقات، خصوصاً در پرونده‌هایی که وراث متعدد در سطوح مختلف خانوادگی وجود دارند، نقش مهمی در تسریع فرآیند تقسیم ترکه دارد.
کلیه امور مربوط به انحصار وراثت و تقسیم ارث، از جمله مشاوره در خصوص طبقات ارث، توسط وکلای متخصص دادسو انجام می‌شود.
- اخذ گواهی انحصار وراثت و مالیات بر ارث
- بدون نیاز به حضور وراث در هیچ مرحله‌ای
- توسط وکلای متخصص تقسیم ارث
- مشاوره حقوقی رایگان
- برای انجام کار توسط وکلای متخصص دادسو با کارشناسان حقوقی دادسو در ارتباط باشید
تعریف طبقات وراث طبق قانون مدنی
به دسته بندی که بر اساس آن، اموال متوفی بین بازماندگان ایشان تقسیم می‌شود، طبقات ارث می‌گویند. این طبقه بندی بر اساس قانون مدنی صورت گرفته است. از نظر قانون، افراد از دو طریق نسبی یا سببی با یک دیگر خویشاوند هستند و از طریق گواهی انحصار وراثت، سهم الرث وراث مشخص می شوند.
رابطه نسبی و سببی در طبقات ارث
خویشاوند نسبی بر پایه تولد شخص بوده و خویشاند سببی بر پایه ازدواج است. در طبقه بندی وراث همیشه خویشاوند نسبی اولویت بالاتری دارد، مگر همسر متوفی که خویشاوند سببی محسوب می‌شود و قبل از وراث دیگر، باید ارث ایشان پرداخت شود.
گفتنی است زن و شوهر در هیچ یک از طبقات ورثه قرار نمی‌گیرند و سهم مشخص و معین خود را در اول پرونده برمی‌دارند. اما هر کدام از طبقات نسبت به طبقه دیگر سهم متفاوتی ارث می‌برند که در ادامه بررسی می‌کنیم.
فیلد های "*" اجباری هستند
طبقه اول وراث شامل چه کسانی می‌شود؟
شاید این سؤال برای شما هم پیش آمده باشد که طبقه اول ارث چه کسانی هستند؟ در پاسخ به این سؤال باید بگوییم همانطوری که در متن ماده قانونی نیز آورده شده طبقه اول شامل پدر، مادر، فرزندان و نوه‌های متوفی می‌شود. بهتر است بدانید هر طبقه بندی به دو درجه تقسیم می‌شود که درجه اول نسبت به درجه دوم اولویت بیشتری دارد.
درجه اول و دوم طبقه اول
درجه اول در این طبقه بندی شامل پدر، مادر و فرزندان متوفی می‌شود و درجه دوم شامل نوه‌های متوفی است. در صورتی که هیچ کدام از افرادی که در درجه اول تقسیم‌بندی شدند، وجود نداشته باشند، اموال بین درجه دوم از طبقه اول تقسیم می‌شود:
- در صورتی که متوفی فقط پدر یا مادر یا فرزند داشته باشد، همه اموال به ایشان می‌رسد.
- اگر متوفی مادر داشته باشد، بسته به داشتن فرزند به میزان یک سوم تا یک ششم به مادر ارث می‌رسد.
- اگر متوفی پدر و مادر و یک دختر یا پسر داشته باشد، ارث مادر و سهم ارث پدر از فرزند به میزان یک ششم است و سه ششم به فرزند دخترش می‌رسد.
- اگر متوفی پدر، مادر، دختر و پسر داشته باشد، به میزان یک ششم به پدر می‌رسد و سهم ارث مادر از فرزند فوت شده یک ششم است. بقیه اموال به نسبت دو به یک بین دختر و پسر تقسیم می‌شود.
همسر در کدام ارث قرار دارد؟
در پاسخ به این سؤال که همسر در کدام طبقه ارث قرار دارد، باید بگوییم اگر متوفی همسر داشته باشد، در تقسیم‌بندی طبقات ارث، بین وراث قرار نمی‌گیرد، به اصطلاح همسر متوفی در الویت تقسیم ارث خواهد بود.
شوهر در صورت فوت همسرش، اگر فرزند داشته باشند، یک چهارم و اگر نداشته باشند، یک دوم ارث می‌برد. خانم در صورت فوت همسرش، اگر فرزند داشته باشند، یک هشتم و اگر نداشته باشند، یک چهارم ارث می‌برد.
طبقه دوم وراث چه کسانی هستند؟
طبقه دوم از طبقات ارث را پدر بزرگ، مادر بزرگ، خواهر، برادر و فرزندان آن‌ها تشکیل می‌دهند. در درجه اول پدر بزرگ، مادر بزرگ، خواهر و برادر و در درجه دوم فرزندان خواهر و فرزندان برادر قرار دارند. بهتر است بدانید که در صورت وجود هر یک از افراد طبقه اول، هیچ ارثی به طبقه دوم نمی‌رسد.
نحوه تقسیم ارث در طبقه دوم ورثه
در دسته بندی طبقه دو وراث درجه اول اولویت بالاتری نسبت به درجه دوم دارد. در طبقات دوم ارث بسته به دوری و نزدیکی نسبت‌ها، میزان ارث نیز متغیر است. در ادامه به برخی شرایط در طبقه دوم ورثه، پرداخت شده است:
- اگر متوفی پدر بزرگ یا مادر بزرگ یا خواهر و برادر داشته باشد، همه اموال به ایشان می‌رسد.
- اگر متوفی پدربزرگ و مادربزرگ پدری داشته باشد، به نسبت دو به یک، پدربزرگ اموال بیشتری می‌برد. اما پدربزرگ و مادربزرگ از سمت مادری، به یک اندازه ارث می‌برند.
- اگر فقط چند خواهر یا برادر از سمت مادر (که به اصطلاح به آن‌ها امی گفته می‌شود) وجود داشته باشند، سهم‌شان به تساوی تقسیم می‌شود.
- اگر از سمت پدر (به اصطلاح به آن‌ها ابی گفته می‌شود) باشند، سهم برادر دو برابر خواهر خواهد بود.
- و در نهایت اگر خواهر و برادران همگی از یک پدر و مادر باشند (که به آن‌ها ابوینی می‌گویند) باشند، در اینجا هم سهم برادر دو برابر خواهر خواهد بود.
- در صورت وجود خواهر و برادران ابوینی خواهر و برادران ابی ببه صورت کامل از ارث محروم می‌شوند ولی خواهر و برادران امی هم‌چنان سهم‌شان باقی است.
- در صورت نبود خواهر و برادران ابوینی، خواهر و برادران ابی سهم آن‌ها را خواهند گرفت و خواهر و برادران امی همان سهم ثابت خود را دارند.
بنابراین در صورتی که وراث از طبقه دوم شامل خواهر و برادر باشند، نوع خویشاوندی آن‌ها (ابوینی، ابی، امی) تعیین‌کننده روش تقسیم ارث میان آن‌ها است.
طبقه سوم وراث چه افرادی هستند؟
طبقه سوم از طبقات ارث شامل عمه، عمو، خاله، دایی و فرزندان آن‌ها می‌شود. در درجه اول از این طبقه عمه، عمو، دایی و خاله قرار دارد و در درجه دوم فرزندان آن‌ها قرار می‌گیرند. اگر افرادی از طبقه اول و دوم وجود داشته باشد، هیچ سهم الارثی به طبقه سوم تعلق نمی‌گیرد.
الویت بندی و سهم الارث وراث طبقه سوم
میزان سهم الارث طبقه سوم به شرح زیر است:
- اگر فقط یک خاله یا عمه یا عمو یا دایی از وراث متوفی باقی مانده باشد، همه ارث به ایشان می‌رسد.
- همه وراث طبقه سوم به یک میزان ارث نمی‌برند، بلکه نوع رابطه (ابی، امی، ابوینی) و رابطه خویشاندی بین وراث تأثیر دارد.
- برای مثال اگر عمو و عمه (ابی یا ابوینی) باشند، سهم عمو دو برابر سهم عمه خواهد بود.
- اگر وراث امی (مثلاً عمه یا عمو از سمت مادر مشترک) باشند، تقسیم ارث بین آن‌ها به تساوی انجام می‌شود.
- در نهایت، اگر وراث از درجه اول و دوم طبقه سوم با هم باشند، شرایط متفاوت خواهد بود و هر ورثه براساس الویت سهم مشخص خود را می‌برد.
چه مواردی مانع به ارث بردن در طبقات ارث می‌شود؟
اکنون که طبقات ارث و اولویت هر یک را بررسی کردیم، لازم است مواردی را بشناسیم که حتی با وجود قرارگیری فرد در این طبقات، موجب محرومیت او از ارث خواهد شد.
- اگر وارثی قاتل متوفی باشد، دیگر از ایشان ارث نمی‌برد.
- اگر هر کدام از وراث کافر باشد، ارث به ایشان تعلق نمی‌گیرد.
- پس از لعان، زن و شوهر از هم ارث نمی‌برند.
- اگر فرزندی از رابطه زنا به دنیا بیاید و طبق مدارک و شواهد ثابت شود، نه او از پدر و مادر و اقوام‌شان ارث می‌برد و نه آن‌ها از او.
- اما در مورد قبل اگر زنا فقط نسبت به یکی از والدین ثابت باشد و والد دیگر در حالت اکراه یا شبهه باشد، فرزند تنها از همان والد و خویشاوندان او ارث می‌برد.
- قاتل بودن فرد مانع ارث نبردن فرزندان او نخواهد شد. یعنی اگر قرار باشد درصورت نبود ورثه دیگر ارث به فرزند قاتل متوفی برسد، قاتل بودن پدرش مانع ارث رسیدن او نخواهد بود.
تفسیر ماده ۸۶۲ قانون مدنی در طبقات وراث
در قانون مدنی، تمامی وراث به شفافیت معین شده است که ماده قانونی آن در ادامه آورده شده است.
ماده ۸۶۲ قانون مدنی:
اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند سه طبقه‌اند:
- پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد.
- اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن‌ها.
- اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آن‌ها.
تفسیر ماده ۸۶۲ قانون مدنی
این ماده افرادی را که به دلیل نَسَب (رابطه و وابستگی خونی) از متوفی ارث می‌برند، به سه طبقه تقسیم می‌کند:
- طبقه اول (نزدیک‌ترین بستگان خونی): پدر، مادر، فرزندان و در صورت نبود فرزند، نوه‌ها و نسل‌های بعد از آن‌ها.
- طبقه دوم (در صورت زنده نبودن هیچ‌یک از افراد طبقه اول): پدربزرگ و مادربزرگ، خواهر، برادر و فرزندان آن‌ها
- طبقه سوم (در صورت نبود هیچکس از طبقات اول و دوم): عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آن‌ها به‌عنوان وارث در نظر گرفته می‌شوند.
جمع بندی
در این مقاله، مفهوم طبقات ارث را مورد بررسی قرار دادیم. رعایت ترتیب طبقات و نسبت‌های قانونی، شناسایی دقیق وراث و رعایت حقوق طلبکاران از جمله عناصر کلیدی در تحریر ترکه و تقسیم آن است. آشنایی با اصول طبقات ارث باعث می‌شود تقسیم میراث عادلانه و منطبق بر مقررات و موازین شرعی انجام گیرد و از بروز اختلافات و نقض حقوق جلوگیری شود.
در نهایت، توصیه می‌کنیم در موارد پیچیده یا اختلافی، با مشاوره حقوقی در ارتباط باشید تا اجرای تقسیم‌بندی مطابق با قانون و عدالت انجام شود. شما می‌توانید برای مشاوره رایگان حقوقی با کارشناسان و وکلای مؤسسه دادسو از طریق واتساپ یا تماس تلفنی در ارتباط باشید.
سؤالات متداول
طبقات ارث را نام ببرید؟
ارث بر حسب طبقات وراث تقسیم می‌شود که ۳ طبقه شامل پدر و مادر و اولاد، اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن‌ها و فرزند اولاد (نوه) و اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آن‌ها هستند.
آیا همسر هم جزو طبقات وراث است؟
خیر، همسر جزو طبقه وراث قرار نمی‌گیرد و به واسطه رابطه زن و شوهری به او ارث می‌رسد.
طبقه اول وراث شامل چه کسانی است؟
پدر و مادر و فرزند جزو طبقه اول محسوب می‌شوند.
آیا میزان ارث عمو و عمه برابر است؟
در شرایط عادی عمو دو برابر عمه ارث می‌برد، مگر در حالتی که عمو و عمه امی باشند، یعنی از مادر با متوفی مشترک باشند.
