یکی از مشکلاتی که در سال‌های اخیر در محاکم مختلف مورد بررسی قرار گرفته است مباحث مربوط به تصرف اشخاص در اراضی ملی است. گاهی، اشخاص بدون توجه به قوانین و مقررات، اقدام به تصرف در اراضی ملی می‌کنند. در حالی که با قوانین این حوزه آشنایی نداشته و نمی‌دانند که چه تصرفی مشمول تصرف شخصی آنان است.
مطابق با قانون ملی شدن جنگل‌ها و مراتع، در صورتی می‌توانید نسبت به اراضی ملی ادعای مالکیت کنید که تا پیش از تصویب این قانون، به نحوه متصرف بودن زمین ادعا کرده باشید.
هر چند با در نظر داشتن برخی استثنائات می‌توانید نسبت به اعتراض به تشخیص منابع طبیعی ماده 56 اقدام کنید.
به این منظور یک وکیل ملکی می‌تواند کمک زیادی به شما کند. وکلای ما در دادسو در کنارتان هستند تا در این روند همکاری مؤثری با شما داشته باشند.
ماهیت اراضی ملی
اراضی ملی، زمین‌هایی هستند که سابقه احیا و عمران ندارند. یعنی هیچگونه کشاورزی و ساخت و سازی در آن‌ها صورت نگرفته و انسان‌ها نیز دخل و تصرفی در آن نداشته باشند. به عبارت بهتر، از گذشته تا کنون همچنان صورت طبیعی خود را حفظ کرده اند. مثلاً جنگل‌ها تحت مالکیت شخصی قرار نمی‌گیرند و متعلق به دولت‌ها هستند.
در تعریفی ساده، اراضی یا شخصی هستند یا ماهیت ملی داشته و به دولت‌ها تعلق دارند. اگر زمینی سابقه احیا داشته باشد، در شمار اراضی ملی قرار نمی‌گیرد. اما در این مورد، حتی داشتن سند مالکیت رسمی نیز برای اثبات ملی نبودن آن کافی نیست. بلکه ملاک، احیا زمین است.
با تصویب قانون ملی شدن جنگل‌ها و مراتع کشور در سال 1341، این زمین‌ها در اختیار دولت و سازمان منابع طبیعی قرار گرفته اند. بنابراین هرگونه سند مالکیتی که از سال 1341 به بعد صادر شود، بی‌اعتبار است.
کمیسیون ماده 56 تشخیص منابع طبیعی، مرجع رسیدگی به اعتراض کسانی است که ادعا می‌کنند اراضی ثبت شده در تصرف آن‌ها بوده و نسبت به آن ادعای مالکیت دارند.
روش‌های تشخیص مستثنیات از اراضی ملی ماده 56
روش تشخیص مستثنیات از اراضی ملی ماده 56، مبنی بر این است که زمین پیش از تاریخ تصویب قانون ملی شدن جنگل‌ها و قبل از صدور برگ تشخیص، سابقه احیا داشته باشد. ملاک تشخیص اراضی احیا شده از اراضی ملی ماده 56 مطابق با نظر کارشناسان است. با این حال، ویژگی‌هایی نیز برای زمین احیا شده وجود دارند:
- اراضی مورد نظر به عنوان زمین کشاورزی زراعی یا باغی معروف شده باشد.
- زمین در حوزه آبیاری یک منبع آبی قرار گرفته باشد.
- زمین مسطح بوده و برای آبیاری و زراعت آماده شده باشد.
- اراضی مورد نظر دارای شیب مناسب باشند.
- زمین دارای محدوده قانونی و ثبتی معین باشد.
- زمین دارای سوابق احیا مانند سنگ چینی باشد.
- درختان سالخوره در مسیر جوی‌های قدیمی آبیاری باشند.
- جوی‌های قدیمی منشعب رودخانه ای در بالا دست زمین مشاهده شوند.
- بناهای تاریخی و ابنیه سنتی مرتبط با کشاورزی وجود داشته باشند.
- آثاری از گیاهان مرتعی چند ساله در پوشش گیاهی زمین دیده نشود.
- آثار زراعت‌های قدیمی در پوشش‌های گیاهی وجود داشته باشند.
- زمین مورد نظر در بخش اراضی مزروعی در نقشه‌های هوایی قرار بگیرد.
- راه‌ها و گذرهایی به عنوان نشانه‌های قدیمی برای رفت و آمد به اراضی وجود داشته باشند.
- آثاری از خرمنگاه‌های قدیمی مشاهده شوند.
- آثاری از شخم، شیار، طبقه بندی و کرت بندی‌های قدیمی وجود داشته باشند.
ترتیب رسیدگی در کمیسیون ماده 56
اگر قصد اعتراض به تشخیص منابع طبیعی ماده 56 دارید لازم است مراحل زیر را سپری کنید:
- ثبت شکایت توسط ذینفع در فرم‌های مخصوص در دبیرخانه هیئت مستقر در اداره منابع طبیعی
- بررسی پرونده توسط کمیسیون ماده 56
- صدور رای مبنی بر تعیین میزان و تحدید حدود ملک از اراضی ملی
در ترتیب رسیدگی به پرونده در کمیسیون ماده 56 باید به موارد زیر توجه کنید:
- در صورت اعتراض در مهلت مقرر و پذیرش ادعا، سند مالکیت کماکان معتبر خواهد بود.
- در صورت بطلان سند مالکیت، معترض باید در دادگاه تقاضای ابطال سند دولت و صدور سند جدید کند.
- در صورت رد شدن اعتراض، سند وی باطل شده و سند جدید به نام دولت صادر می‌شود.
برای اعتراض به رای تشخیص منابع طبیعی ماده 56 باید در دادگاه حقوقی اقدام کرد. با توجه به پیچیدگی‌ها و دشواری‌های چنین شکایاتی می‌توانید از وکلای پایه یک دادگستری در دادسو کمک بخواهید.
نحوه اعتراض به تشخیص منابع طبیعی ماده 56
در صورتی که ذینفع قصد اعتراض به تشخیص منابع طبیعی ماده 56 را داشته باشد، به دو شیوه می‌تواند عمل کند:
- اعتراض در کمیسیون ماده واحده
- اعتراض در شعب ویژه دادگاه عمومی حقوقی مرکز استان
اعتراض در کمیسیون ماده واحده
کمیسیون ماده واحده منابع طبیعی از سال 1367، مرجع اعتراض به تشخیص منابع ماده 56 بوده است. در صورت رد اعتراض در این کمیسیون، طبق رای وحدت رویه شماره 601 مورخ 28/7/1374 ردیف 31/74 و 665 مورخ 18/1/1383، هیئت عمومی دیوان عالی کشور، رای کمیسیون قابلیت تجدید نظر در دادگاه عمومی حقوقی محل ملک را دارد.
اعتراض در شعب ویژه دادگاه عمومی حقوقی مرکز استان
طبق تبصره یک ماده 9 قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی مصوب 1389، اعتراض به ملی شدن اراضی به شعب ویژه در دادگا‌ه‌های حقوقی مرکز استان واگذار شده است. این محل تنها مرجع رسیدگی به دعاوی منابع طبیعی است.
کسانی که از روش اول برای اعتراض به تشخیص منابع طبیعی ماده 56 استفاده کرده اند، امکان استفاده از روش دوم را ندارند. به این منظور در صورت نقض رای ملی بودن اراضی باید با استناد به رای قطعی صادره، نسبت به ابطال سند مالکیت به نام دولت و خلع ید متصرفین در دادگاه اقدام شود.
مدارک مورد نیاز برای اعتراض
طبق تبصره شش ماده 6 آیین نامه اجرای قانون تعیین تکلیف مصوب 1390، جهت طرح دعوای اثبات مالکیت اراضی ملی و رسیدگی در هیئت ماده واحده، به مدارک زیر نیاز خواهید داشت:
- مدارک و مستندات مثبت سمت معترض از جهت اصیل، نماینده قانونی یا وکیل بودن
- تکمیل و ارائه فرم اعتراض
- ارائه مدارک مثبت مالکیت موضوع ماده یک آیین نامه قانون تعیین تکلیف
- ارائه نقشه هوایی با مقیاس مناسب
- استعلامات مورد نیاز هیئت
موارد فوق، از مدارک رایج برای اعتراض به تشخیص منابع طبیعی ماده 56 هستند. اما در برخی پرونده‌ها ممکن است نیاز به ارائه مدارک و مستندات دیگری برای اقامه دعوا وجود داشته باشد.
مهلت اعتراض به تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
طبق تبصره یک ماده 9 قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی، مهلت قانونی صریح و مشخصی برای اعتراض به تشخیص اراضی ملی از مستثنیات وجود ندارد. بنابراین اعتراض ذینفع در هر زمانی ممکن است و کمیسیون، اعتراض را ظرف مدت 3 ماه بررسی می‌کند.
در صورت اعتراض در فرجه قانونی 20 روزه رای قطعی به برگ تشخیص منابع طبیعی، رای ملی شدن قطعی نشده و سند مالکیت معترض باطل نخواهد شد. همچنین افراد مقیم خارج از کشور می‌توانند به کمک یک وکیل در ایران نسبت به طی کردن مراحل قانونی خود اقدام کنند.
نحوه اعتراض شخص ثالث به رای کمیسیون ماده واحده
هیئت ماده واحده تنها می‌تواند نسبت به درخواست معترض رسیدگی کند. در صورتی که این هیئت نسبت به مازاد سهم معترض اقدام به صدور رای کند، ذینفع این قسمت می‌تواند نسبت به آن اعتراض نماید. در واقع با توجه به اینکه کمیسیون فاقد سمت برای رسیدگی به سهم ثالث است، این عمل خلاف قانون تلقی خواهد شد.
شخص ثالث می‌تواند با ارائه دادخواست اعتراض ثالث، نسبت به آرای کمیسیون ماده واحد در دادگاه عمومی حقوقی اعتراض کند. رای این دادگاه قابل اعتراض در مراجع تجدید نظر است.
آیا دارنده سند عادی می‌تواند نسبت به تشخیص منابع طبیعی اعتراض کند؟
در بند 2 ماده یک آیین نامه اجرای قانون تعیین تکلیف اراضی اختلافی مصوب 1390 مقرر گردیده:
«منظور از مالکین و صاحبان باغات و تأسیسات، اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که مطابق مراحل سه گانه قوانین و مقررات اصلاحات ارضی، قانون خالصجات، قانون کشت موقت یا گواهی اداره ثبت اسناد و املاک مشعر بر مالکیت، قوانین ثبتی، آیین دادرسی مدنی و یا احکام قطعی قضایی به عنوان مالک شناخته شده باشند.»
با توجه به پذیریش مقررات آیین دادرسی مدنی، ادله اثبات دعوا موضوع این قانون مثل شهادت شهود یا تحقیقات محلی برای اثبات ادعای ذینفع قابل ارائه هستند. بنابراین مانع قانونی برای پذیرش اسناد عادی و سایر ادله مالکیت معترضین در کمیسیون ماده واحده یا دادگاه ویژه مرکز استان وجود ندارد.
وکیل کمیسیون ماده 56
رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و ملکی، پیچیدگی‌های زیادی دارد. در بسیاری از شهرهای ایران به موجب ملی شدن اراضی و مراتع کشور، مالکین زیادی زمین‌های خود را از دست داده اند. در این راستا، وکیل کمیسیون ماده 56 می‌تواند کمک زیادی به شما کند.
چنین وکیلی باید اشراف کامل به مقررات لازم الاجرا داشته و از دانش حقوقی با مبانی زمین شناسی، نقشه خوانی، منابع طبیعی و کشاورزی برخوردار باشد. مؤسسه حقوقی دادسو با چندین سال تجربه در اعتراض به آرای کمیسیون ماده 56 می‌تواند راهنمای شما در این مسیر باشد.
جمع بندی
با توجه به ملی شدن بسیاری از اراضی و منابع طبیعی کشور، ممکن است سالیان سال اقدام به کشاورزی در زمینی کرده باشید که مالکش نیستید. اثبات مالکیت این اراضی و اعتراض به تشخیص منابع طبیعی ماده 56، مسائل فنی و قانونی پیچیده ای دارد که ممکن است فرصت اقدام آگاهانه را از شما بگیرند.
برای دریافت راهنمایی از یک وکیل متخصص در این خصوص، با مشاوران حقوقی دادسو در ارتباط باشید.
سوالات متداول
آیا مالکین املاک مشاعی می‌توانند نسبت به ملی شدن اراضی اعتراض کنند؟
بله. مالکین املاک مشاع نیز این حق را دارند و می‌توانند به تنهایی نسبت به تشخیص کمیسیون اعتراض کنند.
آیا امکان برگزاری جلسه آنلاین با وکلای دادسو وجود دارد؟
بله. اگر در شهر یا کشوری سکونت دارید که امکان دسترسی حضوری به وکلا برایتان وجود ندارد، می‌توانید برای تنظیم جلسه آنلاین با وکیل پایه یک دادگستری با ما در ارتباط باشید.
دادسو چیست؟
دادسو یک موسسه حقوقی است که تمامی مجوزهای لازم را از کانون وکلای دادگستری مرکز، قوه قضاییه و اداره ثبت اسناد اخذ کرده است. دادسو کلیه خدمات حقوقی، وکالتی و کنسولی را به ایرانیان داخل و خارج از کشور ارائه می‌کند.
چگونه می‌توانم با دادسو در ارتباط باشم؟
شما می‌توانید از طریق واتساپ، تلگرام و یا تماس با شماره ۰۲۱۹۱۰۷۹۱۰۳ با کارشناسان حقوقی دادسو در ارتباط باشید. همکاران ما با حوصله پاسخگوی شما هستند.
چگونه می توانم با وکلای دادسو جلسه داشته باشم؟
جلسات مشاوره وکلای دادسو به دو صورت حضوری و آنلاین برگزار می‌شود. برای برگزاری جلسه با وکلای دادسو با کارشناسان حقوقی دادسو در ارتباط باشید تا برای شما وقت ملاقات تنظیم کنند.
