حق کسب و پیشه و همه چیز درباره آن

حق کسب و پیشه یکی از حقوق معنوی مستأجر است که اولین بار در سال 1356 به تصویب رسید. این حق که به کاسب وابسته است، طی تغییراتی در سال 1376 به حق سرقفلی تبدیل شده و همچنان مورد توجه صاحبان کسب و کارها قرار دارد. به خصوص که گاهی در مورد کسب و کارهای مختلف، اجرا نمی‌شود.

در ضمن از سوی مالک و به تأیید دادگاه قابلیت ساقط شدن دارد. با توجه به اینکه در طی سه دهه اخیر سرقفلی مورد استفاده بود و گاهی افراد اطلاعات کافی درباره حق کسب و پیشه ندارند، این مطلب از وبسایت مؤسسه حقوقی دادسو را به این حق معنوی و جوانب آن می‌پردازیم.

حق کسب و پیشه چیست؟

حق کسب و پیشه به معنای اعتبار و شهرت تجاری است. هنگامی که صاحب کسب و کار در ملکی فعالیت تجاری دارد و اعتبار این ملک را به دلیل اعتبار و شهرت خود ارتقا می‌دهد، در حالی که اگر این تاجر در آن ملک نبود، اعتبار آن مکان تجاری نیز تغییری نمی‌یافت.

قانون‌ گذاران در این راستا حق کسب و پیشه را تصویب کردند تا این حق ارزش افزوده ای برای مستأجر باشد. به نحوی که اگر مالک بخواهد ملک خود را از مستأجر پس بگیرد، باید مبلغی را به مستأجر بدهد. به این علت که اعتبار و شهرت صاحب کسب و کار تحت الشعاع این تغییر محل قرار می‌گیرد.

آیا تخلیه ملک امکان پذیر است؟

اگرچه قانون مربوط به حق کسب و پیشه به مستأجر اجازه می‌دهد که تا هر زمانی که تمایل داشته باشد در ملک تجاری بماند، تبصره‌هایی وجود دارند که بر طبق آنها صاحب کسب و کار باید ملک را تخلیه کند. این موارد شامل زمانی هستند که:

• مستأجر از ملک تجاری استفاده مسکونی داشته باشد. به این معنی که والدین، همسر، فرزندان یا سایر اعضای خانواده در آن زندگی کنند.
• فعالیت اقتصادی متفاوت از چیزی که در قرارداد ذکر شده، در ملک تجاری در حال اجرا باشد.
• مستأجر تصمیم بگیرد تغییراتی در ملک ایجاد کند که اصل بنا تغییراتی اساسی داشته باشد.

انتقال حق معنوی کسب و پیشه

اگر مستأجر حق کسب و پیشه داشته باشد، می‌تواند با قراردادی رسمی آن را به مستأجر جدید منتقل کند. سپس مبلغ این حق معنوی را نیز دریافت کند. توجه کنید که اگر مستأجر چنین حقی را نداشته باشد، نمی‌تواند بدون رضایت مالک اصلی، ملک تجاری را به دیگری انتقال دهد. مگر آن که با کمک وکیل ملکی برای دریافت این حق اقدام کند.

پس از اینکه مستأجر حق معنوی کسب و پیشه را به دست آورد، این امکان برای او وجود دارد که با کمک و راهنمایی وکیل متخصص سرقفلی به انتقال حق خود به مستأجری دیگر اقدام کند.

موارد سقوط حق کسب و پیشه چیست؟

در مواردی دادگاه دستوری صادر می‌کند که مالک اصلی با در اختیار داشتن آن حکم، می‌تواند ملک خود را تخلیه کند. در این حالت نیازی نیست که مبلغی به مستأجر برای حق معنوی او پرداخته شود.

• در صورتی که مستأجر حق انتقال و یا مجوزی از سوی دادگاه برای انتقال ملک تجاری به دیگری نداشته باشد. در این حالت نصف حق کسب و پیشه پرداخت خواهد شد.
• اگر در ملک تجاری تفریط یا تعدی صورت گیرد. در این حالت مبلغ حق معنوی او پرداخت نخواهد شد.
• در صورتی که کسب و کاری متفاوت از آنچه ذکر شده در ملک اجرا شود. در این حالت نیز مستأجر مبلغی دریافت نخواهد کرد.
• اگر مستأجر اجاره بهای خود را پرداخت نکند، مالک اصلی می‌تواند بعد از مدت معینی برای تخلیه ملک اقدام کند. بدون اینکه هزینه ای به مستأجر برای حق معنوی کسب و پیشه بپردازد.

چگونه حق مستأجر ارزیابی می‌شد؟

هنگامی که قانون گذاران در سال 56 حق کسب و پیشه را تصویب کردند، راهکاری برای ارزیابی آن اعلام ننمودند. اما در دهه‌های قبل موادی در قانون وجود داشتند که در سال 1356 منسوخ شدند. این قوانین به موقعیت و مرغوبیت محل کسب و کار توجه داشتند.

شرایط موجود در اجاره نامه که به نفع مالک و مستأجر بودند، به دقت مورد توجه قرار گرفتند. این در حالی است که به وضعیت بنا و همچنین اعتباری که کسب و کار در طول مدت حضورش در ملک تجاری داشته اهمیت بسیاری داشتند. مهم تر اینکه در ارزیابی حق مذکور به نوع کسب و کار و هزینه‌هایی که صاحب کسب و کار برای تزیین و بهبود محل کار داشته نیز حتماً توجه می‌شده است.

تفاوت حق سرقفلی با حق کسب و تجارت

پیش از این گفتیم که حق کسب و پیشه در سال 1356 از سوی قانون گذاران تغییراتی کرد. پس از آن به حق سرقفلی تغییر یافت. اولین تفاوت این دو حق معنوی در تعریف آنهاست. برای حق سرقفلی باید میان مالک و مستأجر توافقی شکل گیرد و در قرارداد اجاره نامه به آن اشاره شود. اما در حق معنوی دیگر، مستأجر بدون هیچ محدودیتی مجاز به استفاده از ملک و تمدید اجاره نامه دارد.

چند تفاوت دیگر است که دانستن آنها باعث درک کامل از مفاهیم این دو حق می‌شود. برای مثال حق کسب و پیشه به کاسب وابسته است و کارشناسان مبلغ این حق را تعیین می‌کنند. اما حق سرقفلی به محل کسب وابسته بوده و مالک تعیین کننده مبلغ آن وابسته است.

مستأجر با توجه به حدود اختیارات مالک سرقفلی و با داشتن قراردادی عادی می‌تواند ملک را به مستأجر دیگری منتقل کند.

گذشته از آن اصول انحصار وراثت سرقفلی نیز در انتقال این مال اجرا می‌شود. اما مستأجر با داشتن حق دیگر، در صورت تنظیم قرارداد رسمی اجازه انتقال ملک را به مستأجری دیگر دارد.

نکته مهم: هنگامی که حق سرقفلی تعیین می‌شود، میان مالک و مستأجر توافق صورت می‌گیرد. اما در تعیین میزان حق کسب و پیشه، کارشناسان رسمی دادگاه دخالت می‌کنند. به خصوص که میزان این حق با گذر زمان و با توجه به موفقیت و حسن شهرت کاسب تعیین خواهد شد.

علت لغو شدن قانون کسب و پیشه

نامحدود بودن حق مستأجر در استفاده از ملک تجاری و تمدید اجاره نامه باعث دلسردی بسیاری از مالکان برای اجاره دادن ملک تجاری آنها شد. به این ترتیب تعداد املاکی که استفاده نمی‌شدند، زیاد شد. علاوه بر این مالکان ترجیح می‌دادند بدون اینکه قراردادی تنظیم کنند، ملک را در اختیار مستأجر قرار دهند.

قانون کسب و پیشه درباره مکان‌های مختلف

املاک تجاری برای سازمان‌های دولتی و خصوصی اجرا می‌شوند. برای مثال با توجه به اینکه بانک‌ها به امور تجاری مختلف اقدام می‌کنند، می‌توانند صاحب حق کسب و پیشه باشند.

اماکن مورد استفاده مدارس غیرانتفاعی، دفاتر وکالت، اسناد رسمی، مطب پزشکان و مغازه‌های پایانه‌های مسافربری تجاری نیستند. در نتیجه قانون کسب و پیشه مشمول حال آنها نخواهد شد. این در حالی است که دفاتر ترجمه رسمی، محل کسب بوده و از حق مذکور بهره مند خواهند شد.

انبارها املاک دیگری هستند که اگر برای نگهداری ابزارهای کسب و کار باشند، مشمول حق معنوی کسب و پیشه خواهند بود. اما اگر برای نگهداری اسباب و اثاثیه منزل باشند، این حق برای انباردارها وجود نخواهد داشت.

در این مطلب از مؤسسه حقوقی دادسو شما را با حق کسب و پیشه و ابعاد حقوقی مرتبط با آن آشنا کردیم. سپس تفاوت‌های آن را با حق سرقفلی بیان کردیم. شما می‌توانید برای پیگیری پرونده‌های خود از مشاوره تلفنی یا واتس اپی رایگان مؤسسه حقوقی دادسو بهره مند شوید.

سؤالات متداول