قانون انحصار وراثت

در این مقاله از دادسو به راهنمای جامعی درباره قانون انحصار وراثت به زبان ساده برای شما آورده‌ایم.

زمانی که شخصی فوت می‌شود، یکی از موارد مهم در رابطه با مرگ او، موضوع اموال و بدهی‌های بازمانده از او خواهد بود، زیرا در اغلب موارد پس از مرگ افراد زیادی برای بهره بردن از این اموال وجود دارد که سهم‌الارث هریک، با توجه به نسبت آن‌ها با متوفی متفاوت است و حتی ممکن است برخی از آن‌ها از این ارث محروم شده باشند.

اغلب مواردی به وجود می‌آید که باعث بروز اختلاف میان ورثه می‌شود و فرایند تقسیم ارث را با مشکلات اساسی روبرو خواهد کرد. این اختلاف نظرها و مشکلات معمولاً به مراجع قضایی کشیده می‌شود و حتی ممکن است تا چند سال طول بکشد؛ بنابراین تعداد زیادی از پرونده‌های موجود در مراجع قانونی ایران مربوط به پرونده‌های ارث و میراث است.

لازم به ذکر است که چنانچه وراث به حقوق قانونی مرتبط با سهم‌الارث آگاه باشند، بسیاری از مشکلات به وجود نخواهد آمد.

تعریف ارث در قانون

از نظر حقوقی دو معنا برای تعریف واژه ارث وجود دارد: در نوع اول، ارث به معنای انتقال قهری سرمایه و دارایی شخص فوت شده به وراث و در نوع دوم، به معنای مالی است که پس از فوت شخص به افراد بازمانده او تعلق خواهد گرفت. در قوانین حقوقی ایران تقسیم ارث باید با رعایت طبقات ارث انجام شود.

طبقات ارث

طبق ماده 862 قانون مدنی، ورثه به سه گروه قابل تقسیم هستند که عبارت‌اند از:

طبقه اول ارث: پدر، مادر، فرزند، نوه

طبقه دوم ارث: پدربزرگ، مادربزرگ، خواهر، برادر، خواهر متوفی و فرزندان آن‌ها

طبقه سوم ارث: عموها، عمه‌ها، دایی‌ها، خاله‌های متوفی و فرزندان آن‌ها

در خصوص ماده 862 قانون مدنی، نکاتی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کرد:

اگر در هر یک از این طبقات کسی باشد، ارث به او تعلق می‌گیرد و نوبت به افراد طبقه بعدی نمی‌رسد. برای مثال، در صورتی که متوفی دارای فرزند یا پدر و مادر باشد، برادر، خواهر و یا پدربزرگ و مادربزرگ او که در طبقه دوم هستند، از ارث بهره نخواهند برد.

در درون یک طبقه هم درجه اولویت وراث باید رعایت شود و با نسبت نزدیک‌تر به شخص فوت شده، مانع ارث بردن ورثه با نسبت دورتر خواهند شد. به عنوان مثال، اگر متوفی دارای فرزند باشد، فرزند فرزند او یا همان نوه از ارث محروم خواهد بود.

بهره بردن از ارث در حقوق قانونی ایران به خویشاوندان نسبی اختصاص دارد، یعنی افرادی که از طریق تولد و رابطه خونی با یکدیگر مرتبط می‌شوند؛ بنابراین خویشاوندان سببی یعنی کسانی از طریق ازدواج با یکدیگر مرتبط می‌شوند، از ارث بردن محروم هستند، مگر این‌که زن و شوهر باشند یعنی باید بگوییم که هیچ‌کدام از ورثه این سه طبقه از ارث بردن زن و شوهر ممانعت نخواهند کرد.

محرومیت از ارث

در تعریف حقوقی ارث و موارد مربوط به وراثت، موانعی وجود دارد که اگر وجود آن‌ها در یک فرد احراز شود، آن فرد بر خلاف اینکه از وراث متوفی به شمار می‌رود، از ارث محروم خواهد شد. موانع ارث از نظر قانون مدنی، عبارت‌اند از:

قتل مورث

بر اساس ماده 880 قانون مدنی، چنانچه کسی مورث خود را به طور عمد به قتل برساند، از او ارث نخواهد برد؛ بنابراین می‌توان گفت که قتل از موانع ارث محسوب می‌شود.

کفر

براساس ماده 881 مکرر قانون مدنی، وارث کافر از فرد مورث مسلمان ارث نخواهد برد؛ بنابراین مانع دوم برای ارث، کفر است.

لعان

لعان یعنی مردی به زن خود تهمت زنا بزند و فرزند حاصل از ازدواج را از خود نداند؛ در این صورت طبق ماده 882 قانون مدنی، لعان یکی از موانع ارث به حساب می‌آید، یعنی زن و شوهر از یکدیگر ارث نخواهند برد. بنابراین طبق این مسئله، پدر از فرزند و فرزند هم از پدر و بستگان او ارث نخواهد برد.

ولادت حاصل از زنا

براساس ماده 884 قانون مدنی، مولود حاصل از زنا از موانع ارث است، یعنی فرزند حاصل از زنا از پدر، مادر و بستگان آن‌ها ارث نمی‌برد و عکس این قضیه هم صادق است.

تقسیم ارث و میراث

انحصار وراثت روشی است که از طریق آن وراث متوفی تعیین می‌شوند و به موجب آن تقسیم ارث به آسانی و به صورت کاملاً قانونی انجام می‌شود. براساس ماده 300 قانون مربوط به امور حسبی «در صورتی که تعداد وراث بیش از یک نفر باشد، هرکدام از آن‌ها می‌تواند از طریق دادگاه دادخواست تقسیم سهم خود را از سهم دیگر وراث تنظیم کند».

تقسیم ارث و انحصار وراثت

پس از فوت فرد ابتدا باید وراث مشخص شوند، تعیین وراث از طریق انحصار وراثت و اخذ گواهی حصر وراثت انجام می‌شود؛ اما در اصل ممکن است انحصار وراثت انجام نشود و وراث با توافق خود ارث را میان خودشان تقسیم نمانید و هیچ مشکلی هم به وجود نیاید. باید گفت که از نظر اعتبارات قانونی انحصار وراثت باید انجام شود.

چه کسانی می‌توانند درخواست تقسیم ارث را تنظیم کنند؟

ارث بین وراث شخص فوت شده تقسیم می‌شود؛ اما باید بدانیم که چه کسانی می‌توانند درخواست تقسیم ارث را دهند:

• هر یک از وراث حق تنظیم درخواست تقسیم ارث را دارند
• ولی و وصی و قیم هرکدام از وراث که محجور است
• امین غایب و جنین
• کسی که سهم‌الارث وراث به او واگذار شده است
• موصی‌له و وصی راجع به موصی‌به (طبق ماده 301 قانون امور حسبی)

درخواست تقسیم ارث باید به صورت کتبی تنظیم شود، همچنین باید نام و مشخصات هویتی فرد متقاضی و فرد فوت شده، وراث و سایر اشخاصی که ماترک متوفی میان آن‌ها تقسیم می‌شود و سهم هر یک از آن‌ها مشخص شود.

مرجع درخواست تقسیم ارث

براساس ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی و ماده 306 قانون مربوط به امور حسبی دادخواست تقسیم از طریق دادگاه آخرین محل اقامت متوفی پیش از مرگ انجام می‌شود و چنانچه آخرین اقامتگاه وی مشخص نباشد دادگاه آخرین محل سکونت وی مدنظر است.

انحصار وراثت و گواهی انحصار وراثت

همان‌طور که گفتیم حصر وراثت روشی برای تعیین وراث است.

وارث بودن فرد باید در دادگاه صالح بررسی شود و یک گواهی‌نامه با عنوان تصدیق انحصار وراثت صادر شود تا وراث مشخص شوند.

وراث و اشخاص ذی‌نفع دیگر می‌توانند برای صدور گواهی انحصار وراثت دادخواست تنظیم کنند، مرجع صالح برای تنظیم دادخواست دریافت گواهی انحصار وراثت و مرجع صدور آن شورای حل اختلاف واقع در آخرین محل اقامت فرد فوت شده است و اگر این اقامتگاه مشخص نباشد شورای حل اختلاف آخرین محل سکونت موقت وی برای این کار صالح خواهد بود.

مراحل درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت

مرحله یک

وراث یا دیگر اشخاص ذی‌نفع تقاضای خود را به صورت کتبی در فرم مخصوص موجود در شورای حل اختلاف موجود تنظیم می‌کنند، در آن اسم و مشخصات هویتی متقاضی، متوفی و وراث، محل اقامت هریک از آن‌ها و نسبت بین متوفی و وراث نوشته می‌شود و به شورای حل اختلاف ارائه می‌شود تا در آنجا بررسی شود.

مرحله دو

دادخواست متقاضی انحصار وراثت یک مرحله در روزنامه کثیرالانتشار یا روزنامه محلی منتشر خواهد شد و اگر روزنامه موجود نبود، باید در محل الصاق شود. پس از طی یک ماه از تاریخ انتشار آگهی اگر اعتراضی بر آن وارد نشود گواهی مورد نظر صادر می‌شود.

مالیات بر ارث

ورثه و یا نماینده قانونی آن‌ها بعد از فوت شخص ملزم هستند که اگر مالی از ماترک متوفی چیزی به ارث برده‌اند حداکثر تا شش ماه پس از فوت به نزدیک‌ترین سازمان امور مالیاتی محل زندگی متوفی مراجعه کنند و مراحل انحصار وراثت را به انجام برسانند، همچنین باید اسناد مرتبط و لیست اموال و بدهی‌های متوفی را در اظهارنامه مربوط به مالیات بر ارث تکمیل کنند.

پس از تکمیل فرم اظهارنامه کلیه اموال منقول و اموال غیرمنقول متوفی توسط مأمور مالیات انحصار وراثت و به نرخ روز ارزش‌گذاری می‌شود و همه بدهی‌های متوفی مثل مهریه، وام و قرض و غیره از آن‌ها کسر شده و سهم هرکدام از ورثه به نسبت مشخص حساب می‌شود (براساس ماده 20 قانون مالیات‌های مستقیم).

مالیات بر ارث نوعی مالیات مستقیم است که بر دارایی‌های به جا مانده از شخص فوت شده واجب می‌شود. وراث باید براساس نسبت سهم خود از ارث و همچنین درجه خویشاوندی با متوفی، مالیات بر ارث را پرداخت نمایند. البته برخی اموال معاف از مالیات بر ارث هم داریم.

در صورت امتناع وراث از پرداخت این مالیات، آن‌ها نمی‌توانند مالکیت اموال حاصل از سهم‌الارث خود را به نام خود واگذار کنند و حق دخل و تصرف در آن را نخواهند داشت. برای مثال، نمی‌توانند اموال را خرید و فروش کنند.

طبق قوانین جدید مهم‌ترین پارامتر مؤثر بر میزان مالیات بر ارث، طبقه‌ای است که وارث به آن تعلق دارد. به این صورت که طبقه اول کمترین نرخ مالیات و طبقات بالاتر نرخ مالیات بر ارث بیشتری باید پرداخت کنند.

مدارک لازم برای تنظیم درخواست انحصار وراثت

مدارک لازم برای صدور گواهی انحصار وراثت پیوست شوند عبارت‌اند از:

1. گواهی فوت صادر شده از طریق اداره ثبت احوال
2. کپی شناسنامه همه وراث
3. کپی عقدنامه همسر دائمی متوفی
4. استشهادنامه دال بر منحصر بودن ورثه به افرادی که نام آن‌ها قید شده است
5. گواهی ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث به اداره امور اقتصاد و دارایی آخرین محل اقامت متوفی

هزینه انحصار وراثت

هزینه انحصار وراثت مربوط به دادرسی گواهی آن است که براساس نظریه مشورتی ماده 375 قانون مربوط به امور حسبی به طور صریح هزینه مربوط به دادرسی گواهی انحصار وراثت را 500 ریال اعلام کرده است. البته اگر بخواهید این کار را به یک متخصص بسپارید باید هزینه وکیل انحصار وراثت را نیز در نظر بگیرید.

روند قضایی صدور گواهی حصر وراثت

براساس بخشنامه به شماره 38384 و تاریخ 7/7/99، در صورتی که اموال متوفی بیشتر از 50 میلیون تومان باشد، شورای حل اختلاف برای آن گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر می‌کند و نیازمند انتشار آگهی است.

اگر اموال متوفی کمتر از 50 میلیون تومان باشد گواهی انحصار وراثت محدود صادر خواهد شد و مدت زمان آن به خاطر حذف فرایند نشر آگهی کوتاه‌تر است.

وکیل انحصار وراثت

کسی که به عنوان وکیل برای فرایند انحصار وراثت استخدام شده است، گذشته از مشورت‌های حقوقی و قانونی که به موکل ارائه می‌دهد، به او کمک می‌کند که برای انجام صحیح و قانونی مراحل انحصار وراثت با ارائه اسناد و مدارک و همچنین دلایل موجه و قانونی به درستی اقدام نماید.
بیشتر بخوانید: هزینه وکیل انحصار وراثت

شناخت مراحل قانونی این موضوع تأثیر بسیار مهمی در پیشبرد مراحل آن دارد. در صورتی که در این راه با شناخت و آگاهی کافی قدم برداشته نشود اماکن دارد برخی از حقوق وراث ضایع شود و مشکلات احتمالی هم بروز پیدا کند. بنابراین برای انتخاب وکیل باتجربه و متخصص در حوزه انحصار وراثت باید کسی را انتخاب کرد که دارای سواد و مهارت کافی باشد.

وکیل استخدام شده در این موضوع باید با مقوله‌های مربوط به ارث و میراث و همچنین مسائل حسبی آشنا باشد و فرایند دادگاه را به طور کامل بشناسد تا در این خصوص بتواند برای احقاق حقوق موکل بسیار مؤثر اقدام کند.

به صورت نرمال بعد از فوت یک شخص، بستگان نزدیک او با مسائل روحی و خانوادگی زیادی روبرو خواهند شد،. مسئله انحصار وراثت و فرایند قانونی آن هم این فشار را بیشتر می‌کند، و یا ممکن است وراث نیز در این راه همکاری نکنند و مشکلات را در مورد صدور گواهی انحصار وراثت دوچندان کند.

با توجه به کلیه مواردی که ذکر شد، برای کم شدن مشکلات بیان شده و همین‌طور کاهش زمان انجام مراحل پرونده ضروری است که از یک نفر وکیل پایه یک دادگستری متخصص در زمینه ارث و میراث کمک گرفته شود.

برای استخدام وکیل مجرب در حوزه ارث و میراث توصیه می‌شود که تعداد پرونده‌های وکیل مورد نظر و همچنین میزان موفقیت وی را بررسی کنید.

سؤالات متداول

• مردی که بیش از یک زن دائم دارد، آیا همه همسران از او ارث می‌برند؟

بله همه ارث می‌برند. بر اساس قانون مدنی زن یک‌هشتم از اموال شوهرش را به ارث می‌برد و اگر همسران مرد بیشتر از یک نفر باشند، یک‌هشتم از کل اموال به صورت مساوی بین آن‌ها تقسیم خواهد شد (رجوع شود به مواد 913 و 942 قانون مدنی).

• آیا پدر یا مادر از نظر قانونی حق دارند فرزند خود را از ارث محروم کنند؟

خیر، بر اساس طبق ماده 837 قانون مدنی هیچ‌کس حق ندارد از طریق وصیت فرزند خود یا هرکدام از وراث دیگر را از ارث محروم کند و اگر هم وصیت کرده باشد، وصیت وی باطل است.

• در صورتی که زن مهریه خود را پس از فوت شوهر از ماترک وی دریافت کند، از ارث شوهر محروم خواهد شد؟

خیر زن پس از فوت شوهر هم مهریه و هم ارث خود را دریافت خواهد کرد.

• در صورت گم شد گواهی فوت و شناسنامه فرد فوت شده انحصار وراثت را چگونه انجام دهیم؟

برای دریافت گواهی فوت و شناسنامه به ثبت احوال مراجعه کنید.

• در صورت گم شدن گواهی انحصار وراثت چگونه می‌توان دوباره آن را دریافت کرد؟

می‌توانید با مراجعه به شورای حل اختلاف و ارائه مشخصات هویتی وراث و یا تاریخ فوت، رونوشت آن را دریافت کنید.

مشاوره رایگان

تماس تلفنی

⨉

مشاوره با کارشناسان حقوقی دادسو

کیانا برزگر

واتساپ

تلگرام

نازنین رحیمی

واتساپ

تلگرام

⨉

تماس تلفنی با کارشناسان حقوقی دادسو

نازنین رحیمی

تماس تلفنی

کیانا برزگر

تماس تلفنی