مراحل انحصار وراثت چیست؟

 

در این مقاله قرار است درباره مراحل انحصار وراثت و دریافت گواهی انحصار وراثت توضیح دهیم. انحصار وراثت مرحله‌ای است بعد از فوت شخص که لیست اموال و دارایی‌ها و وراث ایشان مشخص می‌شود. به بیان دیگر مرحله‌ای است که نشان می‌دهد هر یک از وراث چه مقدار ارث می‌برند.

مراحل انحصار وراثت

انحصار وراثت بر اساس اموال به جا مانده از متوفی به دو دسته انحصار وراثت محدود و نا محدود تقسیم می‌شود. اگر دارایی به جا مانده از متوفی کمتر از پنجاه میلیون تومان باشد انحصار وراثت محدود و اگر بیشتر از پنجاه میلیون تومان باشد انحصار وراثت نا محدود انجام می‌شود.

طبقات ارث یکی از مهم‌ترین معیارهای انحصار وراثت و تقسیم ارث است که در ادامه مقاله به صورت کامل درباره طبقات وراث و مراحل انحصار وراثت را توضیح می‌دهیم.

به صورت کلی بعد از فوت متوفی وراث ایشان باید مراحل انحصار وراثت را طی کنند تا در نهایت گواهی انحصار وراثت را دریافت کنند.

گواهی انحصار وراثت

بعد از مشخص شدن اموال و وراث شخص فوت شده بررسی‌هایی توسط مراجع دارای صلاحیت قانونی انجام می‌شود. رای صادر شده توسط مراجع را گواهی انحصار وراثت می‌گویند.
همان طوری که توضیح دهیم مراحل انحصار وراثت طی می‌شوند تا گواهی انحصار وراثت دریافت شود. در ادامه این مراحل را به صورت کامل بررسی می‌کنیم.

۱-دریافت گواهی فوت

اولین مرحله برای دریافت گواهی انحصار وراثت، صدور گواهی فوت توسط ثبت احوال می‌باشد. مطابق قانون ایران بعد از فوت شخص، علت فوت و تاریخ فوت در سیستم الکترونیکی یکپارچه اداره ثبت احوال کشور ثبت می‌شود.
شناسنامه فرد باطل شده و گواهی فوت صادر و به یکی از وراث یا وکیل ایشان داده می‌شود. این یکی از مدارک لازم برای درخواست انحصار وراثت می‌باشد.

طبق ماده ۲۲ قانون ثبت احوال: وفات هرکس اعم از ایرانی یا خارجی و همچنین ولادت طفلی که مرده به دنیا آمده یا بلافاصله پس از ولادت بمیرد باید به مامور یا نماینده ثبت احوال اعلام شود. وفات ایرانیان در خارج از کشور به ماموران کنسولی محل اقامت یا به نزدیکترین ماموران کنسولی ایران یا به سازمان ثبت احوال کشور اعلام می‌شود.

گواهی فوت به یکی از اعضای خانواده، مالک مکانی که متوفی در آن فوت شده، ماموران انتظامی و کارکنان قبرستان تحویل داده می‌شود.

بیشتر بخوانید: راهنمای دریافت گواهی فوت

۲-مراجع صدور گواهی

برای دریافت این گواهی باید فرم مخصوص درخواست گواهی را تهیه کنید. برای تهیه این فرم باید یک از وراث یا وکیلی که وکالت انجام انحصار وراتث را دارد به شورای حل اختلاف شهری که اخرین محل اقامت فرد فوت شده بوده، مراجعه کند.

فقط توجه داشته باشید که این مسئله بسیار مهم است. بعد از دریافت فرم باید اسامی تمام افرادی که از متوفی ارث می‌برند و همچین نسبت آنها با شخص فوت شده را یادداشت کنید.

فقط توجه داشته باشید که حضور تمامی وراث در این مرحله نیاز نیست و فقط یکی از وراث (بنابر طبقات وراث) یا افراد ذی نفع در انحصار وراثت یا وکیل‌شان کافی است.

 

۳-تائید وراث

یکی دیگر از مراحل انحصار وراثت تائید وراث است. در این مرحله باید به همراه فرمی که از شورای حل اختلاف (در محل زندگی فرد فوت شده) دریافت کرده‌اید با مدارک دیگر مانند گواهی فوت شخص، اصل و کپی شناسنامه و اصل و کپی کارت ملی همه‌‌ی وراث، به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنید.

در دفتر اسناد رسمی باید دو شاهد که همه‌ی وراث را می‌شناسند حضور داشته باشند و استشهادیه انحصار وراثت را امضا کنند. این کار برای این است که شاهدان با دادن امضا و گواهی، وراث شخص فوت شده را به صورت رسمی و قانونی تائید کنند تا دفتر دار شهادت نامه‌ای تنظیم کند که برای مراحل بعدی شورای حل اختلاف نیاز است.

فرم استشهادیه گواهی انحصار وراثت

فرم استشهادیه مخصوص گواهی انحصار وراثت به شرح زیر است:

به گواهی می‌طلبم خانم ها و آقایانی را که آگاه هستند شادروان ………….در تاریخ ……….. در شهر …………… آخرین اقامتگاه دائمی خود در گذشته است و هنگام فوت:

تعداد  …………………….. پسر داشته / نداشته به نام………………………………………….
تعداد  ………………………. دختر داشته / نداشته به نام ……………………………………….
تعداد ……………………همسر دائمی داشته / نداشته به نام…………………………………..
تعداد ………………………. مادر داشته / نداشته به نام…………………………………………
تعداد ………………………. پدر داشته / نداشته به نام ………………………………………….

و وراث دیگری غیر از افراد نامبرده بالا ندارد و در موقع فوت مذهب متوفی ……………..بوده و دارائی او کمتر / بیشتر از مبلغ …………… بوده است تا اطلاعات خود را در برگ بنویسد.

گواه اول : اینجانب نام…………….. نام خانوادگی …………………. شغل………………  سن ………………….شماره شناسنامه…………………صادره از ……………. فرزند………….  که با خانواده  (نام متوفی) ……………………. از نزدیک آشنا هستم ولی رابطه خویشاوندی یا در گذشته و بازماندگان او ندارم و فاقد محکومیت کیفری می‌باشم، خداوند متعال را در نظر گرفته سوگند یاد می‌کنیم که جز به راستی چیزی ننویسیم و یا علم به مقررات و مجازات گواهی دروغ به شرحی که در پشت ورقه نوشته شده است و التزام به راستگویی مراتب بالا را کلا گواهی می کنم.

صحت امضای ……………. که با علامت………….. مشخص شده است مورد گواهی است دفترخانه شماره………………

گواه دوم: اینجانب نام ……………..نام خانوادگی…………….. شغل………………..  سن……………….  شماره شناسنامه……………. صادره از……………..  فرزند ………………که با خانواده  ( نام متوفی ) ……………… از نزدیک آشنا هستم ولی رابطه خویشاوندی یا در گذشته و بازماندگان او ندارم و فاقد محکومیت کیفری می‌باشم ، خداوند متعال را در نظر گرفته سوگند یاد می کنیم که جز به راستی چیزی ننویسیم و یا علم به مقررات و مجازات گواهی دروغ به شرحی که در پشت ورقه نوشته شده است و التزام به راستگویی مراتب بالا را کلا گواهی می‌کنم.
صحت امضای ……………..که با علامت …………….مشخص شده است مورد گواهی است دفترخانه شماره………………….

بیشتر بخوانید: استشهادیه انحصار وراثت چیست؟

۴-مشخص کردن مالیات بر ارث

لیستی از تمام دارایی‌های متوفی باید تهیه شود. اموال منقول و غیر منقول مشخص شده و برای مشخص شدن تکلیف مالیات بر ارث باید یکی از وراث به اداره دارایی مراجعه کند.

مالیات بر اساس اینکه هر یک از وراث چه نسبتی با شخص فوت شده دارند مشخص می‌شود. رسیدی که از اداره دارایی در این مرحله دریافت می‌کنید برای ادامه کار و مراجعه به شورای حل اختلاف نیاز است.

به صورت خلاصه لیست اموال معاف از مالیات و دارای مالیات بر ارث به شرح زیر است:

سپرده‌های بانکی، اوراق بهادار، وسایل نقیله (از هر نوع)، املاک و… دارای مالیات بر ارث و وجوه بازنشستگی، وظیفه، پس‌انداز خدمت، مزایای پایان خدمت و اثاث منزل متوفی معاف از مالیات بر ارث هستند.

بیشتر بخوانید: اموال معاف از مالیات بر ارث

۵-مراجعه مجدد به شوای حل اختلاف

در این مرحله وکیل انحصار وراثت یا یکی از وراث به نمایندگی بقیه می‌تواند با در دست داشتن مدارکی که در ادامه ذکر می‌کنیم به شورای حل اختلاف مراجعه کند. حضور همه‌ی وراث ضروری نیست. لیست مدارک به این صورت است:

• فرم مخصوصی که در دفتر اسناد رسمی که همه‌ی وراث و شاهدان امضا کردند
• کپی و اصل شناسنامه همه‌ی وراث
• کپی برابر اصل همسر فرد فوت شده
• گواهی فوت متوفی
• گواهی مالیات بر ارث
• دادخواست گواهی انحصار وراثت

بیشتر بخوانید: مراحل رسیدگی به انحصار وراثت در شورای حل اختلاف

۶-آیا متوفی ورثه دیگری دارد؟

در  ادامه مراحل انحصار وراثت برای دریافت گواهی انحصار وراثت باید مشخص شود که آیا متوفی ورثه دیگری دارد یا خیر؟ در این مرحله مراجع قضایی بعد از بررسی اسناد و مدارک با هزینه‌ی وراث آگهی انحصار وراثت در روزنامه های کثیرالانتشار می‌دهند که در صورت وجود ورثه دیگر، به دادگاه مراجعه کند تا با بررسی ادعایش او را در لیست وراث قرار دهند.
اگر بعد از یک ماه فردی مراجعه نکند گواهی صادر می‌شود. در صورتی که متوفی در شهر بزرگی فوت کرده باشد این آگهی در روزنامه کثیرالانتشار چاپ می‌شود. در صورتی که متوفی در روستا فوت شود آگهی به صورت چاپی در جایی نصب می‌شود تا در دید همه‌ی اهالی وراث باشد.

بیشتر بخوانید: آگهی انحصار وراثت در روزنامه

نمونه آگهی به صورت زیر است:

آگهی حصر وراثت

آقا/خانم ………. دارای شناسنامه شماره …….  به شرح دادخواست به کلاسه ………. از این شورا درخواست گواهی حصر وراثت نموده و چنین توضیح داده که شادروان ……….. به شناسنامه شماره ………. در تاریخ ………در اقامتگاه دائمی خود بدرود زندگی گفته و ورثه حین الفوت آن مرحومه منحصر است به:

آقای………..نام پدر………تاریخ تولد……… شماره شناسنامه………. شماره ملی…….. برادر متوفیه

آقای……….نام پدر……….تاریخ تولد………..شماره شناسنامه……….شماره ملی………برادر متوفیه

آقای………نام پدر……….. تاریخ تولد……….شماره شناسنامه……….شماره ملی……….خواهر متوفیه

و جز نامبردگان ورثه دیگری ندارد.

وکیل انحصار وراثت

باتوجه به مشکلات بسیار زیادی که در جریان انحصار وراثت وجود دارد حضور فردی که بتواند حل کردن این مشکلات را راحت‌تر کند و روند جریان پرونده را تسریع کند بسیار کمک کننده است.

گاهی مشکلات ساده‌ای در این جریان پیش می‌آید. مانند مشغول بودن یکی از وراث که باعث عدم حضورش در روند انحصار وراثت است. در اینجا با وکالت دادن به یک وکیل متخصص و کار بلد این مشکل به راحتی حل می‌شود.

گاهی مشکلات پیچیدگی بیشتر پیدا می‌کنند که افراد عادی که از ریز قوانین اطلاعی ندارند می‌توانند با یک اقدام غلط باعث کند شدن روند پرونده شوند.

مشکلاتی مانند مفاد تنظیم دادخواست، اعتراض به رای انحصار وراثت، عدم همکاری وراث در انحصار وراثت، مفقود شدن گواهی انحصار وراثت، شهادت دروغ، عدم ذکر اسم  اشخاص در گواهی انحصار وراثت به صورت عمد و … درحل این مشکلات حضور شخصی که از ریز قوانین اطلاع دارد بسیار تاثیرگذار است.

پس این یک موضوع بدیهی است که اگر وکیل به جای شما در پروسه انحصار وراثت حضور پیدا کند کارها با سرعت بیشتر ور کیفیت بهتر مطابق خواسته شما انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید: در صورت عدم همکاری ورثه برای تقسیم ارث چه باید کرد؟

طبقات وراث

در مراحل انحصار وراثت و دریافت گواهی انحصار وراثت یکی از مهم‌ترین نکات توجه به طبقات وراث است. از نظر قانونی افراد یا بر اساس سبب یا نسب از متوفی ارث می‌برند. نسبی به واسطه دارا بودن رابطه خونی مثل والد و فرزند است و سببی به واسطه ازدواج رخ می‌دهد.

وراث بر اساس نسبتی که با متوفی دارند به سه طبقه تقسیم می‌شود. که در صورتی که حتی یک فرد از طبقه اول حضور داشته باشد، طبقات دیگر ارث نمی‌برند. همچنین هر طبقه به دو درجه تقسیم می‌شود که به شرح زیر است:

• طبقه اول: پدر، مادر، فرزند (درجه اول) و نوه (درجه دوم)
• طبقه دوم: پدر بزرگ، مادر بزرگ، خواهر، برادر (درجه اول) فرزندان خواهر و برادر (درجه دوم)
• طبقه سوم: عمه، خاله، عمو، دایی (درجه اول) فرزندان آنها (درجه دوم)

بهتر است بدانید در صورت متاهل بودن متوفی همسر ایشان جز طبقات محسوب نمی‌شود و در هر صورت ارث می‌برد.

 

بیشتر بخوانید: طبقات ارث چگونه تعیین می شوند

سهم الارث افراد

این موضوع بسته به این که فرد از کدام طبقه باشد و اینکه آیا افرادی از این طبقه حضور دارند یا خیر متفاوت است. ما به چند مورد از متداول‌ترین سهم الارث‌ها می‌پردازیم.

در صورتی که متوفی فقط پدر و مادر دارد: مادر یک سوم و پدر دو سوم اموال متوفی را ارث می‌برد.

متوفی پدر (یا مادر) و یک دختر دارد: سهم پدر یک چهارم و دختر سه چهارم اموال متوفی است.

متوفی پدر (یا مادر)  و یک پسر دارد: پدر یک ششم و مابقی اموال متوفی به پسر تعلق دارد.

متوفی دارای یک پسر و یک دختر است: پسر دو برابر دختر ارث می‌برد.

متوفی دو دختر دارد: ارث بین آن دو نصف نفر می‌شود.

پدربزرگ و مادر بزرگ پدری و پدر بزرگ و مادر بزرگ مادری: ارث در اجداد پدری دو سوم و مادر یک سوم تقسیم می‌شود.

 

سهم دولت از ارث

در صورتی که متوفی ورثه‌ای نداشته باشد مراحل انحصار وراثت و دریافت گواهی انحصار وراثت کاملا متفاوت می‌شود. اگر متوفی در زمان مرگ وارثی نداشته باشد طبق نظر حاکم قانون، پس از گذشت ده سال و پیدا نشدن وارث اموال ایشان به حساب خزانه دولت واریز می‌شود و در اصطلاح سهم دولت از ارث محسوب می شود.

بر اساس ماده ۸۶۶ قانون مدنی: در صورت نبودن وارث امر ترکه متوفی راجع به حاکم است.

ماده ۳۳۵ قانون امور حسبی: اگر از تاریخ تحریر ترکه تا ده سال وارث متوفی معلوم شود ترکه به او داده می‌شود و پس از گذشتن مدت نام برده باقی مانده ترکه به‌ خزانه دولت تسلیم می‌شود و ادعاء حقی نسبت به ترکه از کسی به هر عنوان که باشد پذیرفته نیست.

بیشتر بخوانید: سهم دولت از ارث چگونه محاسبه می شود؟

عدم همکاری وراث در انحصار وراثت

معمولا افرادی که در پروسه انحصار وراثت هستند در گیر این موضوع می‌شوند که همه‌ی وراث برای انجام انحصار وراثت همکاری نمی‌کنند. در این صورت اولین راه مذاکره کردن با وراث است.
در صورتی که مذاکره نتیجه نداد پیشنهاد می‌کنیم از یک وکیل پایه یک دادگستری مشورت بگیرید تا ایشان شما را راهنمایی کنند. چرا که بسته به مرحله‌ای که در آن قرار دارید راهکار متفاوت است. در صورتی که مشکل شما با ورثه دیگر بر سر یک ملک مشترک است می‌توانید دعوی خلع ید از ملک مشاع را طرح کنید.
در آخرین مرحله و در صورتی که هیچ راهی جواب نداد دادگاه جلسه‌ای بدون وراثی که همکاری نمی‌کنند تشکیل می‌دهد و به موضوع رسیدگی می‌کند و در صورت نیاز بدون حضور همه وراث انحصار وراثت انجام می‌شود.

مراحل انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور

بر طبق قانون اتباع ایرانی در هر کشور دیگری که زندگی کنند از نظر احوال شخصیه (ازدواج،  طلاق، ارث، وصیت و فرزند خواندگی) باید طبق قانون ایران برخورد کنند.

هموطنان می‌توانند برای انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور، وکالت خود را به یکی دیگر از وراث  یا وکیل پایه یک دادگستری بدهند تا ایشان با حق توکیل برایشان وکیل بگیرند.

در اینجا وکیل پایه یک دادگستری می‌تواند با وکالتی که از فرد دارد بدون حضور خودشان مراحل انحصار وراثت را انجام داده و حق ایشان را مطالبه کند.

برای وکالت دادن به یک وکیل پایه یک دادگستری که به صورت تخصصی کار انحصار وراثت را انجام می‌دهد باید یا از طریق سامانه ثنا و یا از طریق سامانه میخک اقدام کنید.

در صورتی که سیم کارت ایرانی فعال دارید می‌توانید در سامانه ثنا ثبت نام کرده و احراز هویت غیر حضوری را انجام دهید و از وکیل خود بخواهید متن وکالت و حدود اختیارات را به صورت شفاف برای شما توضیح دهد و سپس امضا قرارداد الکترونیکی را انجام دهید.

در صورتی که سیم کارت ایرانی فعال ندارید وارد سایت میخک شوید. ثبت نام را انجام دهید. بسته به قوانین کشوری که در آن سکونت دارید باید احراز هویت و تائید مدارک را یا به صورت غیر حضوری از اسکایپ و یا حضوری در کنسولگری انجام دهید. بعد از انجام این روال وکیل شما می‌تواند وکالت نامه شما را از وزارت امور خارجه دریافت کند  و مراحل انحصار وراثت را به جای شما طی کند و گواهی انحصار وراثت را دریافت کند.

شرایط ورثه برای انجام مراحل انحصار وراثت

تا این قسمت مراحل انحصار وراثت و طبقات وراث را بررسی کردیم. در این عنوان واجد شرایط بودن وراث را بررسی می‌کنیم.

وجود وارث: وارث باید در زمان فوت کسی که قرار است از او ارث ببرد زنده باشد. فرض کنیم پدر فردی قبل از پدر بزرگ ایشان فوت کند. در این صورت دیگر به نوه هم ارث تعلق نمی‌گیرد.

مشروع بودن نسب: در صورتی که فردی از روابط نا مشروع (بدون ازدواج دو شخص) به دنیا آمده باشد و این موضوع ثابت شود، ایشان ارث نمی‌برند.

عدم فرزندخواندگی: شخصی که به فرزند خواندگی گرفته شود از ارث محروم است.

 

چه مواردی مانع ارث بردن می شوند؟

در عنوان قبل شرایط وراث را مطالعه کردیم در این عنوان مواردی که وراث را (چه سببی و چه نسبی) ممنوع از ارث می‌کند بررسی می‌کنیم.

قتل: به موجب قانون کسی که مورث خود را عمدا بکشد از از او ارث نمی‌برد.

کفر: کافر از مسلمان ارث نمی برد. در صورتی که فرد مسلمان از فرد کافر ارث می‌برد.

لعان: لعان یکی از اسباب جدایی زن و شوهر است و موجب می شود آنها از یکدیگر ارث نبرند. در صورتی که آقا چهار بار بر خیانت همسرش قسم بخورد و خانم چهار بار این موضوع را انکار کند لعان صورت گرفته. این دو نفر تا آخر عمر بر یک دیگر حرام می‌شوند.

 

انحصار وراثت فرد محجور

محجوریت به سه دسته تقسیم می‌شود. فرد صغیر، فرد غیر رشید و فرد دیوانه و مجنون. افراد صغیر به سن قانونی نرسیده‌اند و دیگران برایشان تصمیم می‌گیرند. افراد غیر رشید کسانی هستند که به سن قانونی رسیده‌اند ولی درک کامل و کافی نسبت به مسائل مختلف از جمله مسائل مالی ندارند. افراد دیوانه هم که ممکن است جنون داشته باشند و به هیچ وجه صلاحیت تصمیم گیری در هیچ امور را ندارند.

مراحل تقسیم ارث  فرد محجور افراد مانند افراد عادی دیگر به کمک وکیل یا قیم قانونی آنها تقسیم می‌شود. ولی این افراد از جهت اینکه به هر دلیلی به بلوغ فکری نرسیدند اجازه نوشتن وصیت نامه ندارند. در واقع وصیت آنها اعتباری ندارد.

بیشتر بخوانید: تقسیم ارث فرد محجور چگونه است؟

اموال منقول و غیر منقول

از نظر لغوی منقول به معنای قابل حمل است. پس به اموالی که قابل حمل باشد اموال منقول می‌گویند.اموال منقول به دو دسته ذاتی و در حکم منقول تقسیم میشوند.

۱-اموال منقول ذاتی قابل حمل و لمس هستند

۲-اموال در حکم منقول به تابعیت از اموال منقول،منقول محسوب می‌شوند مانند حق وثیقه، حق مخترع یا مولف و یا حق افراد درشرکت‌ها برای سهام شرکت

اموال غیرمنقول

بر طبق تعاریف بالا اموالی که قابل حمل نباشند را امول غیر منقول می‌نامیم. اموالی که بصورت ذاتی یا با خواست انسان نتوان جا به جا کرد و انتقال انها باعث خسارت خود مال یا محل آن شود.

۱-اموال غیر منقول ذاتی

مانند زمین و هر چه شامل آن می‌شود مانند معدن، سنگ

۲-اموالی که به واسطه انسان غیر منقول است

مانند اموالی که طوری به زمین متصل است که جدا کردنشان باعث خرابی می‌شود. مانند درخت، شاخه، آینه ،پرده و…