قسط بندی مهریه چگونه انجام می شود؟

مهریه حقوق مالی زوجه است که هنگام عقد معین می‌شود. از قدیم الایام تا به امروز، در برخی کشورها، به ویژه کشورهای مسلمان سنت مهریه وجود داشته است. بر طبق این سنت، در زمان جاری شدن عقد و قبول ازدواج از سمت زوجه، مهریه‌ای برای او در نظر گرفته می‌شود. در کشور ما نیز، هنگام وقوع عقد نکاح دائم یا موقت، با توافق طرفین ازدواج در مورد نوع و میزان، مهریه معین و مشخصی برای زن در نظر گرفته می‌شود. حال سوالی که مطرح می‌شود این است که: “مهریه چیست؟” در چه شرایطی مهریه را قسط بندی می‌کنند؟

گرچه زن می‌تواند از زمان جاری شدن عقد، هر زمان که بخواهد، مهریه را از شوهر خود درخواست کند، اما اکثر زنان در زمان طلاق، مهریه را مطالبه می‌کنند و براساس توانایی شوهر برای پرداخت آن به زن تصمیم گیری می‌شود. به این معنی که اگر مرد توانایی شرایط پرداخت مهریه را به صورت یک جا نداشته باشد، دادگاه مطابق با توانایی مالی وی، مهریه را قسط‌ بندی می‌کند. از این رو، قصد داریم در این مقاله از موسسه حقوقی دادسو به بررسی قسط‌ بندی مهریه و علل و شرایط آن بپردازیم.

انواع مهریه

مهریه از نظر نوع پرداخت به دو دسته تقسیم می‌شود:

• مهریه عندالمطالبه

در این حالت زوجه می‌تواند از زمان جاری شدن عقد نکاح، مهریه خود را مطالبه کند.

• مهریه عندالاستطاعه

در این مورد، زوجه فقط در زمانی که زوج استطاعت مالی داشته باشد، می‌تواند برای دریافت مهریه اقدام کند.

شرایط پرداخت مهریه در دوران عقد

براساس قانون مهریه، در صورتی که طلاق در دوران عقد اتفاق بیفتد زن باز هم می‌تواند از حق مهریه استفاده کند. اما میزان تعلق مهریه در دوران عقد بستگی به وجود یا عدم وجود رابطه زناشویی مابین زوجین دارد. بنابراین، مهریه دختر باکره نیمی از مهریه خواهد بود. در غیر این‌صورت، کل مهریه متعلق به او است و می‌تواند دادخواست مطالبه آن را به دادگاه بدهد. در این مورد وکیل طلاق می‌تواند در مورد نحوه دریافت مهریه به شما کمک کند.

بخشیدن مهریه با چه شرایطی امکان پذیر است؟

عموم افرادی که اطلاعات حقوقی کافی ندارند،گمان می‌کنند با روش‌هایی مانند اعلام شفاهی زوجه در حضور چند شاهد مبنی بر بخشیدن بخشی از مهریه یا تمام آن و یا دست نوشته زوجه به طوری که اعلام کند مهریه خود یا قسمتی از آن را بخشیده و ادعایی نسبت به آن ندارد، برای بخشیدن مهریه کافی است. اما، باید بدانید که بخشیدن مهریه تنها تحت یک سری شرایط خاص امکانپذیر بوده و باید حتما طبق آن انجام شود.

تنها روش قانونی برای بخشیدن مهریه آن است که زوجه به همراه پدر خود و با مدارک هویتی و سند ازدواج، به دفتر اسناد رسمی مراجعه نماید و با توجه به شرایطی که دارد یک سند برای بخشش مهریه تنظیم و امضا کند. شایان ذکر است که بخشیدن مهریه می‌تواند در ازای گرفتن حقوقی مانند حق طلاق و یا دریافت ملک یا مالی باشد.

اجرا گذاشتن مهریه

همانطور که در قسمت انواع مهریه گفته شد، زوجه می‌تواند از زمان جاری شدن عقد نکاح مهریه خود را بر طبق نوع آن از همسر خود مطالبه کند. لذا گرفتن مهریه بدون طلاق نیز امکان‌پذیر است.

اما در مواردی که زوج از پرداخت مهریه امتناع می‌ورزد، زوجه می‌تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به گرفتن مهریه کند که مطابق اصطلاحات قانونی به آن اجراگذاشتن مهریه گفته می‌شود. از این رو، زن برای گرفتن مهریه به این روش، چه وکیل داشته باشد یا خود شخصاً اقدام کند باید مراحلی را طی کند. این مراحل عبارت‌اند از:

• گام اول: به دفتری که عقد در آن به صورت رسمی ثبت شده است مراجعه کند و درخواستی مبنی بر صدور اجرائیه برای هر مقدار از مهریه ارائه نماید.
• گام دوم: با مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک (اداره اجرای مهریه) می‌تواند در ابتدا زوج را ممنوع الخروج کرده و سپس درخواست توقیف اموال برای مهریه او را بدهد. چنانچه اموالی ثبت نباشد یا مشخصات اموال را نداند، این اداره از مراجع ذی‌صلاح مانند بانک یا راهور استعلام می‌کند.

ولی در صورتی که مالی پیدا شود، توقیف شده و سپس ارزیابی و به مزایده گذاشته می‌شود، البته زوج در مواردی مثل مستثنیات دِین حق اعتراض خواهد داشت. در نهایت، اگر بعد از گذشت ۲ ماه، مالی پیدا نشود یا ظرف مدت ۶ ماه این اقدام نتیجه‌ای نداشته باشد، به درخواست زوجه یا وکیل او گواهی مبنی بر مراجعه به دادگاه صادر می‌شود.

مستثنیات دِین چیست؟

موارد زیر جزو مستثنیات دین محسوب می‌شوند:

• منزل مسکونی محکوم علیه که عرفا در حالت اعسار او باشد.
• وسایل مورد نیاز زندگی که برای وی و افراد تحت تکفل او لازم و ضروری است.
• آذوقه ای که به قدر احتیاج او و افراد تحت تکفل‌اش ذخیره شده باشد.
• وسایل و ابزار کار او مانند کشاورزان یا کسبه که برای امرار معاش او و افراد تحت تکفل وی لازم است.

اگر مدیون به جز مستثنیات دین اموال دیگری نداشته باشد معسِر محسوب می‌شود. حال برای بسیاری از افراد این سوال مطرح می‌شود که با به اجرا گذاشتن مهریه و طی مراحل قانونی مربوط به آن، مرد موظف است تمام مهریه را به طور کامل و یک‌جا پرداخت کند؟ در جواب باید بگوییم: خیر. طبق قانون چنانچه مرد نسبت به میزان و نحوه پرداخت مهریه اعتراض داشته باشد، این اعتراض بررسی شده و با توجه به شرایط مالی وی می‌تواند منجر به قسط‌ بندی مهریه شود.

علت قسط‌ بندی مهریه

گاهی ممکن است زوج توانایی پرداخت مهریه را به صورت یک جا نداشته باشد که در این صورت ناچار به تقسیط مهریه می‌شود. زوج می‌تواند به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه که اصطلاحاً اعسار از پرداخت مهریه گفته می‌شود، از دادگاه تقاضای قسط‌ بندی مهریه را داشته باشد و مهریه را طی قسط‌های معینی به زوجه پرداخت نماید. وکیل مهریه در این حوزه می‌تواند مشاوره تخصصی به زوجین ارائه کند.

اِعسار چیست؟

اگر زوج به دلیل نداشتن دارایی و مالی غیر از مستثنیات دین یا عدم دسترسی به اموالش، توانایی پرداخت بدهی خود را نداشته باشد، معسر نامیده می‌شود و زمانی که حکم پرداخت مهریه از سمت دادگاه صادر می‌شود، زوج تا ۳۰ روز مهلت دارد تا دادخواست خود مبنی بر اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه کند.

قسط‌ بندی مهریه چگونه انجام می‌شود؟

زمانی که زن مهریه‌اش را مطالبه می‌کند، چنانچه مرد توان مالی داشته باشد مهریه را می‌پردازد. در غیر اینصورت، به دلیل عدم توانایی مالی می‌تواند دادخواست اعسار از نحوه پرداخت مهریه به دادگاه داده و درخواست قسط‌ بندی مهریه را نماید و تا زمانی که دادخواست اعسار وی رسیدگی و تعیین تکلیف شود جلب نخواهد شد، در غیر این صورت امکان جلب او وجود دارد.

چنانچه دادخواست اعسار توسط دادگاه پذیرفته شود، متناسب با وضعیت مالی زوج، یک پیش قسط و اقساط ماهیانه یا اقساط چندماهه برای نحوه پرداخت مهریه مشخص می‌شود. اما توجه داشته باشید که هیچگونه میزان و ملاکی برای اقساط مهریه مشخص نشده و تعیین آن کاملا به قاضی پرونده بستگی دارد که براساس میزان مهریه، توان مالی زوج و دفاعیات زوجه مشخص می‌گردد.

البته در مواردی که درخواست طلاق از طرف زوج باشد، رویه دادگاه سختگیرانه‌تر است و برخی شعب اعسار زوج را نمی‌پذیرند و یا پیش‌قسط سنگین‌تری برای زوج در نظر می‌گیرند.

لازم به ذکر است که طبق بخشنامه جدید طلاق توافقی پیش قسط و اقساط باید کامل و منظم پرداخت شود وگرنه امکان جریمه و جلب وجود دارد ولی، امکان توقیف مستثنیات دین برای پرداخت مهریه نیست. البته نپرداختن مهریه تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن جزو جرائم مالی محسوب شده و می‌تواند منجر به صدور حکم جلب مهریه شود. ولی نسبت به مازاد آن در صورت عدم پرداخت حکم جلب صادر نمی‌شود.

پیش قسط مهریه

پرداخت مهریه به چه صورت است؟ سوالی که برای خیلی از افراد در زمان تقسیط مهریه پیش می‌آید این است که میزان پیش قسط مهریه چقدر است؟ طبق قوانین مربوط به مهریه و اعسار، میزان و ملاک مشخصی برای پیش قسط و اقساط مهریه در نظر گرفته نشده و اختیار نحوه تعیین آن کاملا با قاضی رسیدگی‌کننده به پرونده است.

قاضی با توجه به میزان مهریه، شرایط مالی زوج و دفاعیات و مدارک زوجه میزان پیش پرداخت را تعیین می‌کند. بنابراین، مبلغ قسط‌ها برای هر پرونده و در هر شعبه‌ای به صورت موردی و مجزا با توجه به درآمد زوج و دارایی‌های وی توسط قاضی دادگاه خانواده تصمیم‌گیری می‌شود.

رسیدگی به درخواست قسط‌ بندی مهریه در دادگاه

دادگاه خانواده تا سه بار اخطاریه برای زوج ارسال می‌کند و اگر زوج نسبت به اجرای حکم بی‌توجه باشد، با درخواست زوجه دادگاه حکم جلب صادر می‌کند. اجرای تقسیط مهریه از زمانی است که حکم به مرد ابلاغ می‌شود. بدین صورت که حکم تقسیط مهریه در هر تاریخی به وی ابلاغ گردد، موظف است هر ماه و در همان تاریخ قسط را پرداخت کند، حتی اگر تاریخ دریافت حکم چند روز پس از تاریخ ابلاغ آن باشد.

چنانچه مرد زودتر از موعد مقرر (تاریخ ابلاغ) قسط را پرداخت کند، می‌تواند تاریخ اقساط را به آن تاریخ تغییر دهد. به عنوان مثال، اگر تاریخ ابلاغ دهم ماه باشد و مرد بیست روز بعد از دریافت ابلاغ یعنی در اول ماه قسط مهریه را پرداخت کند دیگر نیازی به پرداخت قسط بعدی در دهم همان ماه نیست و می‌تواند اول ماه بعد پرداخت نماید.

بیشتر بخوانید: بخشیدن مهریه و هرچیزی که باید در مورد آن بدانید

قسط‌ بندی مهریه در طلاق یکطرفه از جانب مرد

اگر دادخواست طلاق از طرف مرد به دادگاه ارائه شود، دادگاه رسیدگی‌کننده براساس ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده موظف است علاوه بر حکم طلاق، نسبت به حقوق مالی زن از جمله مهریه وی نیز تعیین تکلیف کند.

در مواردی که مرد متقاضی طلاق است دو حالت وجود دارد:

حالت اول اینکه، اگر زوجه قبل از دادخواست طلاق از طرف مرد، دادخواست مهریه داده باشد، دادگاه رسیدگی‌کننده به پرونده طلاق، به پرونده مربوط به مهریه که ممکن است در همان شعبه یا شعبه‌ای دیگر باشد نیز رسیدگی می‌کند. در این حالت، اگر مرد تقاضای قسط‌ بندی مهریه داشته باشد، باید دادخواست اعسار از پرداخت مهریه یا همان تقسط مهریه را به شعبه‌ای که در آن در مورد مهریه رأی صادر شده ارائه نماید.

حالت دوم، زمانی است که زوجه دادخواست مهریه نداده باشد ولی مرد دادخواست طلاق را مطرح کرده باشد، که در این حالت مرد می‌تواند بعد از صدور حکم طلاق، در همان دادگاه رسیدگی‌کننده به پرونده طلاق دادخواست اعسار از نحوه پرداخت مهریه را جهت قسط‌ بندی مهریه را از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت کند. دادگاه نیز بعد از تعیین وقت و بررسی شهادت شهود زوج و اظهارات و دلایل زوجه، رأی نهایی در مورد قسط‌ بندی مهریه را صادر می‌کند.

نکته مهمی که قبلا نیز به آن اشاره شد این است که اگر دادخواست اعسار از سمت دادگاه پذیرفته نشود، پرداخت مهریه به چه صورت است؟ مرد باید کل مهریه‌ای در عقدنامه درج شده است را به صورت یک جا پرداخت کند، وگرنه ثبت طلاق ممکن نیست. اما در صورتی که اعسار زوج از سمت دادگاه پذیرفته شود، مرد باید پیش‌پرداخت تعیین شده توسط دادگاه و همچنین سایر حقوق مالی زوجه را که در دادنامه وجود دارد پرداخت نماید تا ثبت طلاق انجام شود.

نحوه اعتراض به قسط‌ بندی مهریه

اعتراض به قسط‌ بندی مهریه هم از جانب زن و هم از جانب مرد امکان‌پذیر است.

در صورتی که مرد به میزان تقسیط مهریه توسط دادگاه معترض باشد باید ثابت کند تمکن مالی برای پرداخت مبالغ تعیین شده را ندارد. لذا باید مدارک و دلایل خود را به دادگاه ارائه کند.
بیشتر بخوانید: بخشیدن مهریه بدون شاهد

اموال قابل توقیف برای مهریه

به طور کلی، تمامی اموال منقول و اموال غیر منقول را می‌توان برای مهریه توقیف کرد البته با این شرط که اموال در دسته اموال غیرقابل توقیف (همان مستثنیات دین)  نباشد، چرا که در این صورت مرد می‌تواند به توقیف آن‌ها اعتراض نموده و از آن‌ها رفع توقیف نماید. اموالی که قابلیت توقیف دارند عبارتند از:

• اموال منقول مانند: اتومبیل، سهام، حساب سپرده، مطالبات از اشخاص ثالث و حقوق پرسنلی کارمندان (تا یک سوم در صورت نداشتن همسر و فرزند و تا یک چهارم در صورت داشتن همسر و فرزند)
• اموال غیرمنقول مانند: زمین، خانه و آپارتمان

عدم پرداخت مهریه و تبعات آن

براساس احکام مالی مربوط به نفقه و مهریه، اگر مرد مهریه یا نفقه را پرداخت نکند، زن می‌تواند درخواست بازداشت وی را بدهد. لذا، مرد باید طبق حکم ابلاغی بابت مهریه به صورت ماه به ماه و در تاریخ معین شده بدهی خود را پرداخت نماید و در صورت پرداخت تاخیر در پرداخت بدهی، معمولا تا ۱۰ روز از سوی اجرای احکام حکم جلب صادر نمی‌شود ولی در ازای دریافت مهریه آن هم با تأخیر، به میزان قیمت روز سکه، یک بیستم از مرد جریمه گرفته می‌شود.

بعد از گذشت ۱۰ روز اگر زن تقاضای جلب مرد را مطرح کند، پرونده اجرای احکام به شعبه رسیدگی کننده ارسال شده و توسط قاضی بررسی و با موافقت او، اجرای احکام مجدد حکم جلب جدیدی صادر می‌کند. در صورتی که مرد توان پرداخت نداشته باشد با مراجعه به قاضی و با موافقت وی از او مهلت می‌گیرد و طی زمان داده شده پرونده به اجرای احکام ارسال نمی‌گردد و مرد می‌تواند بدهی خود را تا تأخیر و البته جریمه پرداخت کند.

مهریه در طلاق توافقی

در طلاق توافقی همانطور که از اسم آن مشخص است، تنها توافق زوجین برای دادگاه حائز اهمیت است و باید برای مواردی مثل نفقه، مهریه و حضانت فرزندان به توافق رسیده و این توافق را که می‌تواند بخشیدن مهریه در قبال طلاق و یا گرفتن تمام مهریه یا بخشی از آن باشد، به صورت مکتوب به دادگاه ارائه دهند.

در مورد قسط‌ بندی مهریه پرداخت مهریه به چه صورت است؟ در این نوع از طلاق هم با توافق طرفین طلاق میزان پیش قسط و اقساط و نحوه پرداخت آن مشخص می‌شود. لازم است بدانید چناچه پرداخت تعدادی از اقساط مهریه موکول به بعد از ثبت طلاق شده باشد، ازدواج مجدد زوجه مانعی برای دریافت مهریه قبلی او نیست.

معمولا تغییر یا تعدیل حدود اقساط سکه توافق شده بین زوجین در صورت ادعای مرد مبنی بر عدم توانایی پرداخت از سمت دادگاه پذیرفته نمی‌شود و در موارد کمی این اتفاق رخ می‌دهد.

همچنین با موافقت زوجین می‌تواند قبوض اقساطی برای اقساط مهریه توسط دفتر طلاق صادر شود.

اما در صورت نپرداختن اقساط مهریه توسط مرد در این نوع طلاق نیز، با درخواست زن رسیدگی انجام می‌شود و تا پرداخت ۱۱۰ عدد سکه یا معادل ریالی آن، منجر به صدور حکم جلب شده و اقدام قانونی از سوی زن امکانپذیر است.

ولی برای مهریه بالای ۱۱۰ سکه حکم جلب صادر نشده بلکه زوجه می‌تواند اموال وی یا در صورت کارمند بودن زوج یک سوم یا یک چهارم حقوق او را توقیف کند. به علاوه اینکه زن می‌تواند در صورت عدم پرداخت اقساط وی را ممنوع‌الخروج نماید.

حدود اقساط مهریه برای کارمندان

برای کارمندان دولت، چنانچه همسرشان تقاضای پرداخت مهریه را داشته باشد و زوج اموالی برای پرداخت مهریه نداشته باشد و زوجه نیز نتواند تمکن مالی مرد را تا یک سال قبل از طرح دعوی اثبات نماید، با توجه به میزان مهریه و حقوق ماهیانه وی، برای پرداخت مهریه از حقوقشان کسر می‌شود.

به این صورت که با درخواست زوجه و بررسی و نظر دادگاه، طبق ماده ۴۹ قانون احکام مدنی میزانی از حقوق او (بسته به داشتن یا نداشتن افراد تحت تکفل مانند زن و فرزند میتواند یک چهارم یا یک سوم باشد) طی هر ماه پیش از واریز شدن به حساب خودش کسر می‌گردد و به حساب زن واریز می‌شود.

اقساط مهریه برای افراد بیکار

زمانی که موضوع طلاق مطرح می‌شود و مهریه زن عندالمطالبه باشد، در صورتی که مرد بیکار باشد و هیچ منبع درآمدی نداشته باشد، در چنین شرایطی اگر اعسار هم توسط دادگاه پذیرفته شود، باز هم مرد وظیفه دارد بخشی از مهریه (پیش‌قسط) را به صورت نقد پرداخته و بقیه آن را با اقساط کمتر بپردازد. گاهی پرداخت مهریه سالی یک سکه در نظر گرفته می‌شود. زیرا در قانون مهریه حتی بیکاری زوج نیز مانع پرداخت مهریه نمی‌شود و فقط در مبلغ اقساط تاثیر‌گذار است.

حدود اقساط مهریه در زمان کرونا

همانطور که می‌دانید، طی دو سال اخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا، شرایط اقتصادی جامعه و حتی برخی قوانین تغییراتی داشته و در قانون مهریه نیز این تأثیر دیده می‌شود و تا حدودی سختگیری‌ها نسبت زوج در پرداخت مهریه کمتر شده و در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه یا تاخیر در آن‌ها اگر زوجه شکایت کند و زوج دلایل کافی برای عدم توان مالی داشته باشد، احتمال بازداشت و زندان رفتن وی کمتر است.

مطالبه مهریه از پدر شوهر

اگر مرد مالی داشته باشد زن می‌تواند با اثبات آن از طریق اداره ثبت اسناد و دادگاه مهریه خود را وصول کند و چنانچه مرد مال قابل توقیفی نداشته باشد، در صورت عندالمطالبه بودن مهریه و با درخواست اعسار زوج، دادگاه رأی به تقسیط مهریه می‌دهد.

اما گاهی ممکن است در زمان عقد نکاح و در سند ازدواج یا در موارد در قراردادی جداگانه، پدر شوهر مهریه را تقبل کند یا ضمانت پسرش (شوهر) را کرده باشد، که در این صورت زن می‌تواند با استناد به این تعهد برای گرفتن مهریه به وی مراجعه کند.

دریافت مهریه در صورت فوت شوهر

در صورت فوت شوهر، اگر ماترکی (ارثی که از شوهر به جای مانده) از وی باقی مانده باشد، زن می‌تواند مهریه خود را که طلب ممتاز شمرده می‌شود از محل ماترک وصول کند. اما، در صورتی که بعد از فوت شوهر، اموالی به ارث نگذاشته باشد، پدر شوهر و سایر وراث برای پرداخت مهریه زن تکلیفی ندارند.

توقیف سهم الارث آقا بابت مهریه

برای توقیف سهم الارث شرایط متفاوتی وجود دارد:

• در حالت اول، شرایطی است که مرد فوت می‌کند و همسر دائمش هنوز مهریه خود را دریافت نکرده و آن را نبخشیده است. در این صورت، چون مهریه بدهی محسوب شده و برای پرداخت اولویت بالاتری نسبت به سهم الارث سایر وراث دارد، زن می‌تواند اموالی را توقیف نماید و باقی وراث برای فروش آن باید رضایت زن را جلب کنند.
• در حالت دیگر، مرد در قید حیات است و یکی از بستگان وی (مانند پدر) فوت شده و از او مالی به زوج ارث تعلق می‌گیرد. چنانچه زن مهریه خود را مطالبه کند، می‌تواند به اندازه مهریه خود از سهم الارث مرد را توقیف کند.

در این شرایط، لازم است ابتدا زن دادخواستی مبنی بر مطالبه مهریه از همسر خود تنظیم کرده و از طریق دادگاه یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تقاضای توقیف سهم الارث آقا برای مهریه را نماید. پس از تنظیم دادخواست و انجام کارشناسی‌های لازم توسط دادگاه، درصورت انحصار وراثت شخصی که ارث برای مرد به جا گذاشته، زن می‌تواند آن مال را به مزایده و فروش بگذارد.

جمع بندی:

به طور کلی، مسئله مهریه به خصوص در زمان طلاق بسیار حائز اهمیت است و زوجین در اکثر مواقع به دلیل عدم آگاهی از حقوق خود و اطلاع نداشتن از قوانین مربوط به مهریه، ضررها و سختی‌های بسیاری را متحمل می‌شوند. لذا، توصیه ما این است که در چنین مواقعی از افراد آگاه به قوانین مانند وکلا و مشاوران حقوقی راهنمایی‌های لازم را دریافت نمایید. مهریه دینی است که از هنگام عقد بر عهده زوج قرار می‌گیرد و هر زمان که زن مایل باشد می‌توان درخواست آن را داشته باشد. چنانچه مبلغ مهریه از توانایی مالی مرد خارج باشد، قسط بندی مهریه انجام می‌شود.

سوالات متداول: