از جمله وظایف اصلی دادسراها میتوان به کشف جرم از طریق تحقیقات مقدماتی، تعقیب متهمان، جمعآوری ادله و مستندات، صدور قرارهای قانونی و در نهایت ارسال پرونده به دادگاه کیفری برای رسیدگی نهایی اشاره کرد.
سلسله مراتب مشخصی در دادسراها حاکم است که براساس آن، هر یک از مقامات قضایی دارای وظایف و اختیارات معینی هستند.
در رأس این سلسله مراتب، دادستان قرار دارد که نظارت کلی بر امور دادسرا را برعهده خواهد داشت. پس از دادستان، بازپرسان و قضات دادسرا بهعنوان مقامات اجرایی، مسئولیت رسیدگی به پروندهها را برعهده میگیرند.
بازپرس یا قاضی پرونده، با توجه به نوع جرم و پیچیدگی پرونده، وظایفی همچون تحقیق از متهم و شهود، صدور قرارهای بازداشت موقت، تعیین قرار تامین خواسته و نظارت بر اجرای دستورات قضایی را برعهده دارد.
بهطور کلی، دادسراها بهعنوان نخستین مرحله رسیدگی به جرایم، نقش بسیار مهمی در کشف حقیقت و اجرای عدالت ایفا میکنند. با توجه به اهمیت این نهاد، شناخت وظایف و اختیارات هر یک از مقامات قضایی در دادسرا، برای شهروندان و وکلا ضروری است. در ادامه، به بررسی این موضوع که بازپرس کیست و وظیفه او چیست؟ خواهیم پرداخت.
بازپرس یا قاضی پرونده کیست؟
بازپرس، مقام قضایی است که مسئولیت تحقیقات مقدماتی در پروندههای کیفری را برعهده دارد. براساس قانون آیین دادرسی کیفری، وظیفه اصلی بازپرس، کشف جرم، شناسایی متهم و جمعآوری ادله برای اثبات اتهام است.
بهعبارت سادهتر، بازپرس اولین شخصی است که به یک پرونده جنایی رسیدگی میکند و وظیفه دارد تا با انجام تحقیقات جامع و دقیق، زمینه را برای صدور کیفرخواست و رسیدگی نهایی پرونده در دادگاه فراهم نماید. برای درک بهتر نقش بازپرس در سیستم قضایی، لازم است به ساختار دادسرا و سلسله مراتب مقامات قضایی در آن توجه شود.
بازپرس، مقام قضایی مسئول رسیدگی مقدماتی به جرایم در دادسرا است. پس از دادستان و معاون وی، بازپرس سومین مقام قضایی در این سلسله مراتب محسوب میشود و دادیار نیز زیر نظر او فعالیت میکند. وظیفه اصلی بازپرس، تحقیق درباره جرایم ارجاعی و کشف حقیقت پیرامون وقوع جرم، نحوه ارتکاب آن و شناسایی مجرمین است.
درواقع، هرگاه شکایتی مطرح شود یا دادستان پروندهای را به بازپرس ارجاع دهد، این مقام قضایی موظف است با انجام تحقیقات لازم، به این پرونده رسیدگی کند.

وظایف بازپرس یا قاضی پرونده چیست؟
در این بخش، به بررسی نقش و وظایف بازپرس در روند دادرسی کیفری براساس قانون آیین دادرسی کیفری خواهیم پرداخت. بازپرس بهعنوان یکی از ارکان مهم دستگاه قضایی، مسئولیت انجام تحقیقات مقدماتی در پروندههای کیفری را برعهده دارد. از جمله وظایف اصلی بازپرس میتوان به جمعآوری ادله، شناسایی متهم، حفظ آثار جرم و صدور قرارهای قانونی اشاره کرد.
انجام تحقیقات مقدماتی
بازپرس بهعنوان اولین مقام قضایی که با پرونده جنایی مواجه میشود، مسئولیت انجام تحقیقات مقدماتی را برعهده دارد. این تحقیقات شامل جمعآوری ادله، شناسایی متهم و انجام سایر اقدامات قانونی برای روشن شدن زوایای مختلف پرونده است. با اینحال، شروع این تحقیقات منوط به ارجاع پرونده از سوی دادستان است. درواقع، بازپرس بدون مجوز دادستان نمیتواند بهصورت خودسرانه وارد مراحل تحقیق شود.
جمع آوری دلایل لازم برای کشف جرم
بازپرس بهعنوان محوریترین فرد در مراحل ابتدایی یک پرونده، موظف است شخصاً وارد جزئیات جرم شده و با بررسی دقیق شواهد و مدارک، به کشف حقیقت نائل آید. هرچند برخی از امور تحقیقاتی نظیر تحقیقات میدانی یا استماع اظهارات شاهدان ممکن است به ضابطین دادگستری محول شود، اما مسئولیت نهایی ارزیابی این اطلاعات و اتخاذ تصمیمات قضایی برعهده بازپرس است.
جلوگیری از، از بین رفتن دلایل اثبات جرم
بهمحض اطلاع بازپرس از وقوع جرم، وی موظف است اقدامات فوری و لازم را برای حفظ آثار و ادله جرم بهعمل آورد. این اقدامات ممکن است شامل جلوگیری از خروج متهمان از کشور، توقیف اموال مرتبط با جرم و یا سایر تدابیر قانونی باشد تا از، از بین رفتن شواهد و مدارک جرم جلوگیری کرده و امکان رسیدگی عادلانه به پرونده فراهم شود.
منع توقف تحقیقات
مطابق قانون، بازپرس موظف است به تحقیقات در پرونده جرم ادامه دهد، حتی اگر نتوانسته باشد متهم را پیدا کند یا هویت او مشخص نباشد. تنها در جرایمی با مجازات کمتر (درجه 4 تا 8) و پس از گذشت دو سال از وقوع جرم بدون شناسایی مرتکب، بازپرس میتواند با موافقت دادستان، قرار توقیف تحقیقات صادر کرده و پرونده را بایگانی کند. این بدان معناست که در اکثر جرایم، تحقیقات تا زمان کشف حقیقت ادامه خواهد داشت.
صدور یکی از انواع قرارها در دادسرا
در پایان تحقیقات مقدماتی، بازپرس موظف است با ارزیابی جامع شواهد و قرائن موجود در پرونده، یکی از قرارهای قانونی را صادر نماید. این قرارها که با توجه به ماهیت جرم و نتایج تحقیقات متفاوت هستند، ممکن است شامل قرار اناطه، منع تعقیب، موقوفی تعقیب، مجرمیت و سایر موارد پیشبینی شده در قانون آیین دادرسی کیفری باشند.

آیا بازپرس میتواند حکم صادر کند؟
براساس قوانین آیین دادرسی کیفری، بازپرس یا قاضی پرونده در مرحله تحقیقات مقدماتی، مسئولیت صدور قرارهایی نظیر منع تعقیب، موقوفی تعقیب، قرار مجرمیت و سایر قرارهای قانونی را برعهده دارد. بهعبارت دیگر، وظیفه این مقام قضایی، بررسی ادله و شواهد و اتخاذ تصمیمات اولیه در خصوص پرونده است.
اما صدور حکم نهایی مبنی بر مجرمیت یا برائت متهم، در صلاحیت دادگاه کیفری است. بنابراین، بازپرس نمیتواند حکم قطعی در خصوص جرم ارتکابی صادر کند و تنها میتواند قرارهای لازم را برای ادامه یا پایان دادن به روند رسیدگی صادر نماید.
جمع بندی
بازپرس، یکی از ارکان اصلی دستگاه قضایی است که وظیفه مهم کشف جرم و جمعآوری ادله را برعهده دارد. او در ابتدای زنجیره رسیدگی کیفری قرار میگیرد و با انجام تحقیقات مقدماتی، زمینه را برای صدور کیفرخواست و رسیدگی نهایی در دادگاه فراهم میکند. همچنین، بازپرس با بهرهگیری از اختیارات قانونی خود، اقدام به احضار متهم، شهود و مطلعان، معاینه محل جرم، بازرسی و توقیف ادله میکند. بیطرفی و رعایت حقوق متهم نیز از جمله مهمترین اصول کاری یک بازپرس است.
در مجموع، میتوان گفت که بازپرس نقش بسیار مهمی در کشف حقیقت و اجرای عدالت دارد. او با انجام تحقیقات دقیق و همهجانبه، به دادگاه کمک میکند تا بتواند تصمیم عادلانهای اتخاذ کند. از اینرو، اهمیت آموزش تخصصی و تجربهی کافی برای بازپرسان، بر هیچکس پوشیده نیست. با تقویت جایگاه بازپرسان و تجهیز آنها به ابزارهای لازم نیز، میتوان به بهبود کیفیت رسیدگیهای قضایی و افزایش اعتماد عمومی به دستگاه قضایی امیدوار بود.
همچنین، موسسه حقوقی دادسو با تکیه بر دانش و تجربه وکلای پایه یک دادگستری، طیف گستردهای از خدمات حقوقی را به شما ارائه میدهد. از مشاوره حقوقی تخصصی تا پیگیری پروندههای قضایی پیچیده، دادسو همواره در کنار شما است تا بهترین راهکار را برای حل مشکلات حقوقیتان بیابد.
سوالات متداول
بازپرس کیست؟
بازپرس، مقام قضایی است که در دادسرا مسئولیت تحقیقات اولیه را برعهده دارد. وظیفه اصلی بازپرس، بررسی دقیق جرم رخ داده، شناسایی متهم و انجام بازجوییهای لازم برای روشن شدن زوایای مختلف پرونده است. درواقع، بازپرس نخستین قدم را در مسیر کشف حقیقت و رسیدگی به جرم برداشته و با انجام تحقیقات مقدماتی، پرونده را برای مراحل بعدی قضایی آماده میکند.
شروع به تحقیقات مقدماتی بازپرس منوط به اجازه چه کسی است؟
برای شروع تحقیقات در یک پرونده، بازپرس باید از دادستان اجازه بگیرد.