وقتی پروندهای در دادگاه یا دادسرا بررسی میشود، پس از انجام همه مراحل رسیدگی، به یکی از دلایل مختلف مثل تکمیل تحقیقات یا صدور حکم، پرونده بسته میشود که به آن مختومه شدن پرونده میگویند. گاهی اوقات هم ممکن است پرونده برای بررسی بیشتر به مرجع دیگری ارسال شود.
یکی از مهمترین اصول در دادگاهها، اصل اعتبار امر مختومه است. این اصل میگوید وقتی یک پرونده با حکم قطعی بسته شد، نمیشود دوباره همان موضوع را به دادگاه برد. این اصل باعث میشود که اختلافات بهصورت قطعی حل شوند و از طولانی شدن بیمورد پروندهها جلوگیری میکند.
البته، قانونگذار برای شرایط خاص، امکان باز شدن دوباره پرونده را هم پیشبینی کرده است. در ادامه، به بررسی نحوه به جریان انداختن پرونده مختومه خواهیم پرداخت.
چگونه می توان پرونده مختومه را دوباره به جریان انداخت؟
هنگامی که یک پرونده قضایی تمامی مراحل قانونی خود را طی کرده و رسیدگی به آن بهطور کامل پایان پذیرد، مختومه اعلام میشود. درواقع،، پس از صدور حکم قطعی و نهایی، امکان طرح مجدد همان دعوی و موضوع در دادگاه وجود نخواهد داشت. برای آنکه یک پرونده مختومه تلقی شود، سه شرط اساسی باید احراز گردد:

وحدت اصحاب دعوا
اصحاب دعوا عبارتاند از طرفینی که مستقیماً در یک پرونده قضایی دخالت دارند. اما باید توجه داشت که این محدود به خود افراد نیست و قائممقامهای قانونی آنها نیز بهعنوان اصحاب دعوا محسوب میشوند. یعنی هرکس که بهجای طرف اصلی دعوا در دادرسی شرکت کند، دارای حقوق و تکالیف یک اصحاب دعوا خواهد بود.
وحدت سبب دعوا
سبب در امور مدنی، همان موضوع اختلاف یا دلیلی است که باعث شده طرفین دعوا به دادگاه مراجعه کنند. در امور کیفری نیز، سبب به جرمی اطلاق میشود که فرد به ارتکاب آن متهم شده و بههمین دلیل تحت تعقیب کیفری قرار گرفته است.
وحدت موضوع دعوا
آنچه که مورد اختلاف قرار گرفته و عمل حقوقی بر روی آن انجام شده است، موضوع دعوی نامیده میشود. قانونگذار بهمنظور جلوگیری از اطاله دادرسی و حفظ حقوق طرفین، اصل منع رسیدگی مجدد را پذیرفته است. بر اساس این اصل، هرگاه موضوعی یکبار در دادگاه مورد رسیدگی قرار گرفت و حکم قطعی صادر شد، نمیتوان مجدداً درباره آن دادخواستی مطرح نمود.
پاسخ به پرسش مخاطب در خصوص رسیدگی مجدد پرونده مختومه
پیرامون سوال مطرح شده، لازم بهذکر است که احیای پرونده مختومه منوط به تحقق شرایط خاصی است. بر اساس مقررات، در صورتیکه در پرونده جدید، یکی از ارکان امر مختومه (اصحاب دعوی، موضوع یا سبب دعوی) متحول گردد، امکان تجدید رسیدگی فراهم میگردد. لذا در برخی موارد، با تغییر عنوان دعوی و خواسته، امکان طرح دعوی جدید وجود خواهد داشت.
همچنین، در صورتیکه دلایل ذکر شده در متن دادنامه، نادرست یا ناقص باشد، شما حق دارید درخواست اعاده دادرسی دهید. برای مثال، اگر پس از صدور حکم، مدرک جدیدی پیدا کردید که به نفع شماست یا متوجه شدید که وکیل شما در مراحل قبلی، مدرک مهمی را ارائه نکرده است، میتوانید با استناد به این موارد، از دادگاه درخواست بازنگری در حکم را داشته باشید.
مستندات قانونی به جریان انداختن پرونده مختومه
در قوانین موجود، مختومه شدن یک پرونده بهمعنای پایان یافتن رسیدگی قضایی به آن پرونده است. اما آیا این پایان همیشه قطعی است؟ آیا میتوان یک پرونده مختومه را مجدداً به جریان انداخت؟ اینها پرسشهایی است که برای بسیاری از افرادیکه با پروندههای قضایی روبرو شدهاند، پیش میآید. در ادامه به قوانینی در این خصوص اشاره خواهیم داشت:

ماده 87 قانون آیین دادرسی مدنی
تا پایان اولین جلسه دادرسی فرصت وجود دارد که تمام ایرادها و اعتراضات مطرح شود، مگر اینکه دلیل جدیدی برای اعتراض بعد از آن جلسه بهوجود بیاید.
ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی
اگر حکم دادگاه قطعی شده است، ممکن است بتوانید درخواست اعاده دادرسی کنید. اما چه زمانی میتوان درخواست اعاده دادرسی داد؟
در شرایط زیر، شما میتوانید درخواست اعاده دادرسی کنید:
- اشتباه در موضوع دادخواست: اگر دادگاه به موضوعی رسیدگی کرده که شما درخواست نکرده بودید.
- حکم بیشتر از خواسته: اگر دادگاه حکمی صادر کرده که بیش از آنچه شما درخواست کرده بودید به نفع طرف مقابل است.
- تضاد در حکم: اگر محتوای حکم با هم تناقض داشته باشد یا با قوانین متناقض باشد.
- تضاد با حکم قبلی: اگر دادگاه در مورد همان موضوع و بین همان افراد، قبلاً حکمی متفاوت صادر کرده باشد، تضاد رخ میدهد.
- تقلب طرف مقابل: اگر طرف مقابل شما در دادگاه تقلب کرده و این تقلب در حکم دادگاه تاثیر گذاشته باشد.
- جعلی بودن اسناد: اگر اسنادی که دادگاه بر اساس آن حکم صادر کرده، بعداً جعلی بودن آنها ثابت شود.
- کشف اسناد جدید: اگر بعد از صدور حکم، اسنادی پیدا کردید که ثابت میکند حق با شما بوده و این اسناد در جریان دادرسی قبلی در دسترس شما نبوده است.
جمع بندی
مختومه شدن یک پرونده قضایی بهمعنای پایان یافتن رسیدگی به آن است و بهطور معمول، امکان تجدید نظر در آن وجود ندارد. با اینحال، قانونگذار در برخی موارد خاص، امکان بازگشایی پروندههای مختومه را پیشبینی کرده است.
در پروندههای کیفری، در صورت کشف دلایل جدید، ممکن است مجدداً به پرونده رسیدگی شود. اما باید توجه داشت که این موارد استثنائات بسیار محدودی هستند و بهسادگی نمیتوان یک پرونده مختومه را مجدداً به جریان انداخت.
سوالات متداول
پرونده مختومه چیست؟
پرونده مختومه به پروندهای اطلاق میشود که رسیدگی قضایی به آن بهطور کامل پایان یافته است. درواقع، این پرونده دیگر قابل طرح مجدد در دادگاه نیست مگر آن که دلایل قانونی جدید و موجهی برای تجدیدنظر وجود داشته باشد.
آیا همیشه امکان به جریان انداختن مجدد پرونده مختومه وجود دارد؟
بهطور معمول، مختومه شدن یک پرونده قضایی بهمعنای پایان یافتن رسیدگی و اجرای حکم است. اما در صورتیکه دلایل جدیدی مبنی بر بی عدالتی حکم یا وجود اشتباه در روند رسیدگی ارائه شود، امکان درخواست اعاده دادرسی وجود دارد. البته، شرایط و ضوابط خاصی برای پذیرش این درخواست وجود دارد که باید بهدقت بررسی شود.
شرایط مختومه شدن یک پرونده حقوقی چیست؟
برای آنکه یک پرونده حقوقی مختومه اعلام شود، باید سه شرط اساسی وحدت اصحاب دعوا، وحدت موضوع دعوا و وحدت سبب دعوا تحقق یابد. این اصل حقوقی بهمنظور جلوگیری از اطاله دادرسی و تضمین حقوق طرفین، در قوانین آیین دادرسی مدنی پیشبینی شده است.