هرگاه پروندهای قضایی به دادگاه ارجاع شود، قاضی مکلف است پس از انجام تمامی مراحل رسیدگی و بررسی دقیق ادله و مستندات طرفین، رای خود را صادر کند. در واقع، قاضی نمیتواند با استناد به ابهام در قوانین، از صدور رای خودداری کند. این اصل حقوقی، تضمینکننده حق طرفین دعوا برای دریافت حکمی عادلانه و در کوتاهترین زمان ممکن است.
با اینحال، صدور رای مستلزم تکمیل کلیه مراحل رسیدگی است. بدین منظور، قانونگذار نهاد «تعیین وقت نظارت» را پیشبینی کرده است تا در مواردیکه قاضی برای صدور رای نیاز به اطلاعات یا مستندات بیشتری داشته باشد، بتواند با حفظ روند رسیدگی، فرصت کافی برای تکمیل تحقیقات و استعلامات را پیدا کند.
به این ترتیب، از اطاله دادرسی جلوگیری شده و حقوق طرفین دعوا تضمین خواهد شد. در واقع، میتوان گفت که صدور رای، وظیفه اصلی قاضی است و وی تنها در صورتی میتواند از این وظیفه خود تخطی کند که دلیل موجهی برای آن وجود داشته باشد. در ادامه، به بررسی اینکه تعیین وقت دادگاه به چه صورت است؟ خواهیم پرداخت.
وقت نظارت در دادگاه
وقت نظارت، جلسهای است که قاضی بدون حضور طرفین دعوا برای بررسی پرونده تشکیل میدهد. هدف از این جلسه، بررسی دقیقتر پرونده و اتخاذ تصمیم مناسب قضایی است.
بهعبارت دیگر، قاضی در این جلسه بهصورت اختصاصی به مطالعه پرونده میپردازد تا بتواند با آگاهی کامل از جوانب مختلف قضیه، حکم عادلانهای صادر کند. این نوع جلسات معمولاً برای پروندههایی برگزار میشود که نیاز به بررسی بیشتر و دقیقتری دارند.

پرونده مقید به وقت نظارت یعنی چه؟
زمانیکه پروندهای در دادگاه مطرح میشود، قاضی برای صدور حکم نهایی به اطلاعات و مدارک کاملی نیاز دارد. گاهی اوقات، برای تکمیل این اطلاعات، نیاز به استعلام از نهادهای دیگر یا نظر کارشناسی است. در چنین مواردی، تا زمانیکه پاسخ استعلامها دریافت و بررسیهای کارشناسی انجام شود، پرونده آماده صدور رای نخواهد بود.
بههمین دلیل، قاضی برای جلوگیری از طولانی شدن روند رسیدگی و فراموشی پرونده، تاریخی را بهعنوان “وقت نظارت” تعیین میکند. این بدان معناست که پرونده در این مدت تحت نظر بوده و قاضی بهصورت دورهای آن را بررسی خواهد کرد تا اطمینان حاصل کند که هیچ نکته مهمی از قلم نیفتاده است.
با توجه به اینکه تعیین وقت رسیدگی صرفاً برای پیشبرد روند پرونده و جلوگیری از تاخیر در رسیدگی صورت گرفته است، دادگاه این اختیار را دارد تا پیش از موعد مقرر، جلسه دادرسی را تشکیل دهد یا حتی در صورت تکمیل بودن پرونده، بدون اعلام قبلی، به رسیدگی و صدور رای اقدام نماید.
پس از صدور دستورات اولیهای مثل تحقیق و معاینه محل یا کارشناسی در پروندههای قضایی، معمولاً دادگاه برای بررسی دقیقتر موضوع و جمعآوری اطلاعات بیشتر، وقت نظارت یا احتیاطی تعیین میکند.
دادگاه بعد از وقت نظارت چه کاری انجام می دهد؟
بهمنظور تکمیل مراحل دادرسی، ممکن است مواردی همچون نیاز به زمان بیشتر برای بررسی پرونده توسط کارشناس یا عدم اعلام نظر قطعی از سوی کارشناس، موجب تمدید زمان رسیدگی شود. در چنین مواردی، تاریخ جدید رسیدگی در دفتر دادگاه ثبت شده و در سامانههای اطلاعرسانی قضایی مثل adliran.ir یا ثنا درج میگردد. مدیر دفتر دادگاه نیز موظف است در تاریخ تعیین شده، پرونده را جهت تصمیمگیری نهایی به قاضی ارجاع نماید.
اگر دلیل تعیین وقت رسیدگی، مثل نتیجه استعلامات یا نظر کارشناس، برطرف شود، قاضی میتواند بدون برگزاری جلسه دادرسی و بهصورت فوقالعاده حکم صادر کند. در غیر اینصورت، پرونده برای تعیین وقت رسیدگی جدید و اطلاع رسانی به طرفین دعوا به دفتر دادگاه ارجاع میشود.
در صورتیکه دلایل اولیه تعیین وقت نظارت (مثل نتایج استعلامات یا نظر کارشناس) همچنان پابرجا بوده و رفع نشده باشد، قاضی دستور تمدید مهلت نظارت را صادر میکند. پس از صدور این دستور، پرونده به مدیر دفتر دادگاه ارجاع میشود تا با ثبت تمدید وقت در دفتر اوقات، ضمن ابلاغ این تغییر به طرفین دعوا، آن را در سامانه اطلاع رسانی پروندههای قضایی (adliran.ir) نیز درج نماید.
وقت نظارت چندبار تمدید می شود؟
همانطور که پیشتر اشاره شد، تعیین وقت نظارت در پروندهها به این دلیل است که پرونده هنوز برای صدور رای آماده نیست. بهعبارت دیگر، بهدلیل مواردی مثل انتظار برای پاسخ استعلامات یا نظر کارشناسی، قاضی نیاز به زمان بیشتری برای بررسی کامل پرونده دارد. بههمین دلیل، تاریخ وقت نظارت میتواند تا زمانیکه همه موارد لازم برای صدور رای فراهم شود، تمدید گردد.
همچنین، تمدید تاریخ وقت نظارت در پروندههای قضایی، محدودیت زمانی مشخصی ندارد و تا زمانیکه پرونده آماده صدور رای نهایی شود، قابل تمدید است. در واقع، هرگاه بهدلیل نیاز به تکمیل تحقیقات یا دلایل دیگری، قاضی پرونده تشخیص دهد که نیاز به زمان بیشتری برای رسیدگی دارد، میتواند تاریخ وقت نظارت را به دفعات تمدید کند. این امر با هدف اطمینان از رسیدگی کامل و دقیق به پرونده و صدور رای عادلانه صورت میگیرد.
تعیین تاریخ نظارت در شعبه اجرای احکام
پس از آنکه دادگاه حکم خود را صادر کرد، پرونده برای اجرا به شعبه اجرای احکام مدنی یا کیفری ارسال میشود. این انتقال به درخواست فردیکه به نفع او حکم صادر شده (محکومله یا شاکی) یا بهصورت خودکار انجام میشود. در این مرحله نیز، همچون مراحل قبل، امکان تعیین وقت نظارت برای پیگیری اجرای حکم وجود دارد. در واقع، پس از صدور رای، پرونده وارد مرحله جدیدی میشود که در آن تلاش میشود تا حکم دادگاه به صورت عملی اجرا شود.
بسیاری از افرادیکه پروندهشان در شعبه اجرای احکام در جریان است، با دریافت پیام تعیین وقت نظارت، نگران اجرای حکم و تضییع حق خود میشوند. اما در واقع، تعیین وقت نظارت بهمعنای بررسی مجدد پرونده توسط شعبه اجرای احکام است تا اطمینان حاصل شود که تمامی مراحل قانونی برای اجرای حکم طی شده و هیچ مانعی برای اجرای آن وجود ندارد. این نظارت با هدف تضمین حقوق طرفین دعوا و اجرای صحیح احکام قضایی انجام میشود.
بهطور کلی، تعیین وقت نظارت در شعبه اجرای احکام، به منزله تعیین یک وقت اداری است تا پرونده از جریان رسیدگی خارج نشود. این عمل مشابه تعیین وقت نظارت در سایر مراحل دادرسی (مثل دادسرا یا دادگاههای حقوقی و کیفری) بوده و بهمنظور پیگیری و نظارت بر روند اجرای حکم صادر شده، انجام میگیرد.
قاضی اجرای احکام موظف است در زمانهای مشخص و حتی پیش از موعد مقرر، پروندهها را بررسی و اقدامات اجرایی لازم را انجام دهد. بههمین دلیل، امکان نادیده گرفته شدن حقوق شاکی یا محکومله به دلیل عدم اجرای حکم دادگاه وجود ندارد.
صدور رای قبل از وقت نظارت
اگر شرایطی که منجر به تعیین وقت نظارت شده است زودتر از موعد مقرر برطرف شود (مثلاً کارشناس نظر خود را اعلام کند یا تحقیقات محلی انجام و نتیجه آن مشخص شود)، پرونده بدون نیاز به انتظار تا وقت نظارت تعیین شده، به قاضی رسیدگیکننده یا بازپرس ارجاع خواهد شد. در اینصورت، ممکن است قاضی یا بازپرس خارج از نوبت و بهصورت فوقالعاده، رای یا قرار خود را صادر نماید.
با توجه به اینکه مانعی قانونی برای تمدید مهلت نظارت وجود ندارد، بهطبع، هیچ محدودیتی نیز برای صدور رأی قبل از پایان این مهلت وجود نخواهد داشت. در واقع، چنانچه قاضی تشخیص دهد که برای صدور رأی، نیاز به جلسه دادرسی دیگری است، میتواند قبل از انقضای مهلت نظارت، وقت رسیدگی جدیدی تعیین کند و طرفین دعوا را به آن جلسه دعوت نماید.

صدور رای در وقت نظارت
درخواست وقت نظارت در پروندههای قضایی به این معناست که قاضی یا بازپرس نیاز به زمان بیشتری برای بررسی دقیقتر موضوع دارد. بههمین دلیل، امکان صدور رای در این مدت وجود دارد و از نظر قانونی مانعی ندارد. در واقع باید اینگونه بیان کرد که، تعیین وقت نظارت بهمنظور جلوگیری از طولانی شدن روند رسیدگی و اتخاذ تصمیم نهایی در موعد مقرر صورت میگیرد.
در صورتیکه پرونده در موعد مقرر و تعیین شده به دادگاه ارائه شود و قاضی شرایط صدور حکم را محیا تشخیص دهد، میتواند بدون نیاز به حضور طرفین دعوا، بهصورت فوقالعاده رای صادر کند. پس از صدور رای، حکم صادره مطابق با تشریفات قانونی به طرفین دعوا ابلاغ خواهد شد.
جمع بندی
تعیین وقت دادگاه پروسهای است که با توجه به پیچیدگی پرونده، نوع دادگاه و قوانین حاکم بر آن، میتواند متفاوت باشد. اما بهطور کلی، پس از ثبت دادخواست و طی مراحل اولیه دادرسی، قاضی یا دفتری که مسئولیت تعیین وقت دادرسی را برعهده دارد، با توجه به حجم کار و اولویت پروندهها، تاریخی را برای برگزاری جلسه دادرسی تعیین میکند. این تاریخ به طرفین پرونده ابلاغ میشود تا بتوانند در جلسه حاضر شوند و دفاعیات خود را ارائه دهند.
در سالهای اخیر با توسعه سامانههای قضایی الکترونیکی، امکان تعیین وقت دادرسی بهصورت آنلاین و خودکار فراهم شده است. بسیاری از دادگاهها از طریق سامانههای قضایی یکپارچه، به متقاضیان امکان میدهند تا با ورود اطلاعات پرونده، از تاریخ و ساعت جلسه دادرسی مطلع شوند.
این روش علاوهبر سرعت بخشیدن به روند دادرسی، امکان پیگیری وضعیت پرونده را نیز برای طرفین فراهم میکند. با اینحال، برای اطمینان از صحت اطلاعات و دریافت دقیقترین راهنماییها، توصیه میشود که با دادگاه مربوطه تماس گرفته و یا بهصورت حضوری مراجعه شود.
سوالات متداول
مقصود از وقت نظارت تعیین شده، در پروندههای حقوقی یا کیفری چیست؟
وقتی پروندهای به دلیل نیاز به اطلاعات تکمیلی مثل پاسخ استعلام یا نظر کارشناس، آماده صدور حکم نباشد، قاضی برای اینکه پرونده از جریان رسیدگی خارج نشود، برای آن وقت نظارت تعیین میکند. در واقع، وقت نظارت به این معنی است که پرونده بهصورت موقت به حالت تعلیق درمیآید تا اطلاعات مورد نیاز جمعآوری شده و سپس روند رسیدگی مجددا از سر گرفته شود.
وقت نظارت تا چندبار قابل تمدید است؟
در حال حاضر، محدودیت زمانی مشخصی برای تمدید تاریخ وقت نظارت در پروندههای قضایی وجود ندارد. تا زمانیکه پرونده آماده صدور رای نهایی شود، امکان تمدید این مهلت وجود دارد. این بدان معناست که روند رسیدگی به پرونده تا زمانیکه قاضی برای صدور حکم به اطلاعات کافی دست پیدا کند، ادامه خواهد یافت.
آیا امکان صدور رای قبل از سررسید وقت نظارت، وجود دارد؟
صدور رای پیش از پایان مهلت نظارتی، در صورتیکه تمام اطلاعات لازم برای صدور حکم جمعآوری شده باشد، طبق قوانین امکانپذیر است. در چنین شرایطی، قاضی میتواند با استفاده از اختیار قانونی خود، بهصورت فوقالعاده رای را صادر کند.