برگشت خوردن چک، بهمعنای عدم پرداخت وجه چک در زمان ارائه آن به بانک است و میتواند تبعات حقوقی و مالی متعددی برای صادرکننده و دارنده چک بههمراه داشته باشد.
در مواجهه با چک برگشتی، دارنده چک میتواند با طرح شکایت حقوقی یا کیفری، حقوق خود را پیگیری کند. نوع شکایت و مرجع رسیدگی به آن، با توجه به شرایط و مبلغ چک، متفاوت خواهد بود.
از جمله مواردیکه در این زمینه حائز اهمیت است میتوان به مهلت قانونی طرح شکایت، مدارک موردنیاز برای طرح شکایت، مراحل رسیدگی به پرونده و مجازاتهای قانونی برای صادرکننده چک برگشتی اشاره کرد. همچنین، با توجه به تغییرات قوانین و مقررات مربوط به چک، شناخت آخرین رویههای قضایی در این زمینه برای دارنده چک ضروری است.
موسسه حقوقی دادسو با بهرهگیری از وکیل چک مجرب، به موکلین خود در زمینههای مختلفی همچون مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، پیگیری پرونده در مراجع قضایی و اجرای احکام، خدمات ارائه میدهد. در ادامه نیز، به بررسی این موضوع که شکایت کیفری از چک چگونه انجام میشود؟ خواهیم پرداخت.
نحوه شکایت کیفری از چک برگشتی
یکی از روشهای پیگیری چک برگشتی، طرح شکایت کیفری در دادگاه است. چنانچه چکی به دلایلی همچون نبود موجودی کافی در حساب، مغایرت امضا و یا خط خوردگی در متن برگشت بخورد، دارنده چک باید ابتدا به بانک مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت دریافت کند. این گواهی بهعنوان مدرکی مبنی بر عدم پرداخت چک، در مراحل بعدی شکایت مورد استفاده قرار میگیرد.
برای ثبت شکایت چک برگشتی بهصورت کیفری، دارنده چک باید با در دست داشتن اصل چک و گواهی عدم پرداخت به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند. پس از ثبت شکایت، پرونده به کلانتری محل ارجاع شده و مراحل تحقیقات اولیه در آنجا آغاز میشود. در صورت احراز وقوع جرم توسط مقام قضایی، پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه ارسال میشود. دادگاه نیز پس از رسیدگی به پرونده، حکم نهایی را صادر خواهد کرد.

نکات مهم در شکایت کیفری از چک
شکایت کیفری از چک، یکی از رایجترین دعاوی در حوزه حقوقی است. با اینحال، چنین فرآیندی دارای ظرافتها و نکات مهمی است که عدم توجه به آنها میتواند به عدم موفقیت در پیگیری حقوقی منجر شود. در ادامه به برخی از مهمترین نکات در این زمینه میپردازیم:
- اولین نکته حائز اهمیت در شکایت کیفری چک، تعیین طرف شکایت است. براساس قوانین موجود، فقط فردیکه میتواند مورد شکایت کیفری قرار گیرد، صادرکننده چک است. این بدان معناست که نمیتوان علیه سایر افرادیکه در رابطه با چک مسئولیت دارند، نظیر ظهرنویس یا ضامن، بهصورت کیفری شکایت کرد. همچنین، این محدودیت قانونی، بهدلیل ماهیت خاص چک و مسئولیت مستقیم صادرکننده در پرداخت آن، وضع شده است.
- شرط دیگر برای طرح شکایت کیفری از چک، ارائه گواهی عدم پرداخت به نام شاکی است. بهعبارت دیگر، فقط فردی میتواند نسبت به چک شکایت کیفری کند که چک را به بانک ارائه داده و گواهی عدم پرداخت به نام او صادر شده باشد. در صورتیکه چک پس از برگشت خوردن به شخص دیگری منتقل شود، حتی اگر این انتقال با رضایت صادرکننده چک صورت گرفته باشد، شخص جدید نمیتواند نسبت به آن شکایت کیفری کند. البته استثنائات قانونی نیز وجود دارد؛ برای مثال، در صورتیکه انتقال چک بهصورت قهری (مثل انتقال از طریق ارث) صورت گرفته باشد، ممکن است شخص جدید بتواند نسبت به چک شکایت کند.
شکایت کیفری از چک برگشتی در موارد زیر پذیرفته نمیشود
در برخی موارد خاص، علیرغم برگشت خوردن چک، امکان پیگیری کیفری وجود ندارد. این موارد بهدلیل وجود شرایط و توافقات خاص بین طرفین معامله یا به دلایل قانونی دیگر است. در ادامه به بررسی برخی از این موارد میپردازیم:
- چک سفید امضا: چکی که تنها امضای صادرکننده را دارد و سایر مشخصات آن توسط دارنده تکمیل میشود، در صورت برگشت خوردن قابل پیگیری کیفری نیست. دلیل این امر، عدم مشخص بودن دقیق تعهد صادرکننده در زمان صدور چک است.
- چک مشروط: اگر پرداخت چک منوط به تحقق شرط خاصی شده باشد، مثل انتقال سند ملک، در صورت عدم تحقق شرط، امکان پیگیری کیفری وجود ندارد؛ چرا که پرداخت چک بهشرط وقوع یک رویداد خاص تعلیق شده است.
- چک تضمینی: چکی که بهعنوان تضمین انجام یک معامله یا تعهد صادر میشود، در صورت عدم انجام تعهد، صرفاً از طریق حقوقی قابل مطالبه است و پیگیری کیفری آن امکانپذیر نیست.
- چک بیتاریخ: چکی که تاریخ دقیقی نداشته باشد و تاریخ آن توسط دارنده اضافه شود، در صورت اثبات این ادعا، قابل پیگیری کیفری نخواهد بود.
- چک وعدهدار: چکی که تاریخ صدور آن زودتر از تاریخ سررسید باشد، بهدلیل ماهیت وعدهدار بودن، تنها از طریق حقوقی قابل مطالبه است و پیگیری کیفری آن امکانپذیر نیست.
- چکهای مربوط به معاملات نامشروع: چکی که بابت معاملات خلاف قانون نظیر ربا صادر شده باشد، فاقد اعتبار قانونی است و قابل پیگیری کیفری نیست.
- تجاوز از مهلت قانونی: اگر دارنده چک ظرف شش ماه از تاریخ سررسید نسبت به اخذ گواهی عدم پرداخت یا طرح شکایت کیفری اقدام نکند، حق پیگیری کیفری از او سلب میشود.
- چکهای صادره از سوی موسسات مالی: چکی که توسط موسسات مالی و اعتباری صادر شود، بهدلیل ماهیت این موسسات، قابل پیگیری کیفری نیست.
- چک ظهرنویسی شده: چکی که پس از برگشت خوردن و صدور گواهی عدم پرداخت، به شخص دیگری منتقل شود، قابل پیگیری کیفری نیست.
مجازات کیفری صدور چک برگشتی چیست؟
ماده 7 قانون صدور چک به مجازاتهای مختلفی برای صدور چک برگشتی اشاره میکند. این مجازاتها براساس مبلغ چک متفاوت هستند:
- چکهای با مبلغ کمتر از ده میلیون تومان: برای این دسته از چکها، حبس تا شش ماه در نظر گرفته شده است.
- چکهای با مبلغ بین ده تا پنجاه میلیون تومان: در این حالت، فرد صادرکننده چک به حبس بین شش ماه تا یک سال محکوم میشود.
- چکهای با مبلغ بیش از پنجاه میلیون تومان: مجازات سنگینتری برای این دسته از چکها در نظر گرفته شده است. فرد صادرکننده علاوهبر حبس یک تا دو ساله، بهمدت دو سال از داشتن دسته چک محروم خواهد شد.
شرایط شکایت کیفری از چک برگشتی
طبق قانون صدور چک، برای اینکه شخصی که چک بیمحل دریافت کرده بتواند از طریق مجاری قانونی و کیفری پیگیری کند، باید شرایط خاصی را احراز نماید. ماده ۱۱ این قانون بهطور دقیق به این شرایط اشاره میکند.
بهعبارت سادهتر، اگر شخصی چک بیمحل دریافت کرده باشد، برای اینکه بتواند از نظر قانونی علیه صادرکننده آن شکایت کند و مجازات او را درخواست نماید، باید مدارک و شرایط مشخصی را اثبات نماید.
- اگر چکی که به شما دادهاند بدون موجودی در حساب صادرکننده برگشت بخورد (چک بیمحل)، برای اینکه بتوانید از نظر قانونی پیگیری کرده و از صادرکننده شکایت کنید، باید خیلی زود اقدام نمایید. طبق قانون، شما فقط شش ماه فرصت دارید تا با این چک به بانک بروید و گواهی عدم پرداخت بگیرید. اگر اینکار را نکنید، انگار که از حق خود گذشتهاید و دیگر نمیتوانید از طریق قانونی پیگیری کنید. درواقع مهلت برگشت زدن چک نیز از دست شما خواهد رفت.
- بعد از اینکه از بانک گواهی گرفتید که چک شما پرداخت نشده، باز هم فرصت محدودی برای شکایت دارید. قانون میگوید که شما حداکثر شش ماه فرصت دارید تا به دادگاه بروید و از کسی که چک را به شما داده شکایت کنید. اگر این شش ماه بگذرد و شما شکایت نکنید، دیگر نمیتوانید از طریق قانونی پیگیری کنید و حق شکایت از شما سلب میشود.

چه زمانی میتوان یک چک را برگشت زد؟
اگر دارنده چکی، هنگام مراجعه به بانک برای وصول آن، متوجه موارد زیر شود، میتواند نسبت به برگشت خوردن چک اقدام کند:
- فاقد مبلغ بودن یا عدم تطابق مبلغ چک: اگر در چک، مبلغ بهصورت واضح و کامل نوشته نشده باشد یا مبلغ نوشته شده با مبلغی که در قسمت عددی چک قید شده است مطابقت نداشته باشد، این چک باطل محسوب شده و بانک از پرداخت آن خودداری میکند.
- دستور عدم پرداخت چک: صادرکننده چک میتواند هر زمان قبل از وصول چک، به بانک دستور دهد که از پرداخت وجه چک خودداری کند. در این صورت، حتی اگر موجودی کافی در حساب وجود داشته باشد، بانک موظف است به دستور صادرکننده عمل کند و چک را برگشت زند.
- تنظیم نادرست چک: هرگونه اشتباه در تنظیم چک نظیر عدم تطابق امضای صادرکننده با نمونه امضای موجود در بانک، اختلاف در اعداد و حروف مبلغ، قلم خوردگی یا پاک کردن در متن چک و… میتواند باعث برگشت خوردن چک و همچنین، مسدودی حساب چک برگشتی شود. در این حالت، بانکها موظف هستند که چکهای دارای نقص فرمی را پرداخت نکنند.
- صدور چک از حساب مسدود: اگر حسابی که چک از آن صادر شده است به دلایلی مثل بدهی به بانک یا دستور قضایی مسدود شده باشد، بانک حق پرداخت چک را ندارد و آن را برگشت میزند.
مواردیکه چک برگشتی قابل تعقیب کیفری نیست
قبل از هرگونه اقدامی قانونی در خصوص چک برگشتی، دانستن این نکته ضروری است که همه چکها قابل پیگیری کیفری نیستند. اطلاع از شرایطی که چک برگشتی قابل تعقیب کیفری نیست، به شما کمک میکند تا تصمیمات بهتری بگیرید.
- عدم مراجعه به موقع: اگر دارنده چک، ظرف مدت زمان شش ماه از تاریخ صدور چک، برای دریافت وجه آن به بانک نرود، حق پیگیری قانونی را از دست میدهد.
- عدم درخواست تعقیب کیفری به موقع: اگر دارنده چک، ظرف شش ماه از تاریخ اعلام عدم پرداخت توسط بانک، شکایت کیفری نکند، حق شکایت خود را از دست میدهد.
- انتقال چک به غیر: اگر چکی که برگشت خورده به شخص دیگری منتقل شود، معمولا فرد جدید حق شکایت ندارد مگر اینکه وارث قبلی باشد.
- فوت صادرکننده چک: اگر صادرکننده چک فوت کند، پیگیری قانونی چک متوقف میشود.
- پرداخت وجه قبل از شکایت: اگر صادرکننده چک قبل از اینکه دارنده چک شکایت کند، پول چک را به او برگرداند و رسید بگیرد، دیگر نمیتوان او را بهخاطر چک برگشتی مورد پیگرد قرار داد.
- انتقال چک بعد از شکایت: اگر کسیکه شکایت کرده، چک را به فرد دیگری منتقل کند، پیگیری قانونی متوقف خواهد شد.
جمع بندی
شکایت کیفری از چک برگشتی، فرآیندی است که با هدف احقاق حق دارنده چک و مجازات صادرکننده چک بیمحل انجام میشود. این فرآیند شامل مراحل مختلفی از جمله مراجعه به دادسرا، طرح شکایت، پیگیری پرونده و صدور حکم است. برای موفقیت در این نوع شکایت، آشنایی با قوانین و مقررات مرتبط، جمعآوری مدارک کافی و انتخاب وکیل متخصص امری ضروری است.
موسسه حقوقی دادسو نیز با بهرهگیری از وکلای مجرب و با تجربه در زمینه حقوقی، آماده ارائه مشاوره حقوقی و انجام کلیه مراحل شکایت کیفری از چک صیادی و برگشتی به بهترین نحو ممکن است. همچنین، دادسو با شناخت کامل از پیچیدگیهای حقوقی این حوزه، به شما کمک میکند تا در کوتاهترین زمان ممکن به حق خود دست یابید و از خسارات ناشی از صدور چک بیمحل جلوگیری کنید.
سوالات متداول
شرایط شکایت کیفری از چک چیست؟
شکایت کیفری از چک منوط به این است که چک دارای تاریخ معین باشد و بهعنوان ضمانت صادر نشده باشد. همچنین، چک نباید سفید امضا یا مشروط باشد.
برای شکایت کیفری از چک به کجا مراجعه کنم؟
محل رسیدگی به شکایت از چک برگشتی، دادسرای محل شعبه بانکی است که چک در آن برگشت خورده است.
چه مدارکی برای شکایت کیفری از چک برگشتی لازم است؟
برای شکایت کیفری از چک برگشتی، به چند سند مهم نیاز دارید: اول، شکوائیهای که بهطور مشخص جرم صدور چک بلامحل را بیان میکند. دوم، اصل چک برگشتی که نشان میدهد پرداخت آن توسط بانک انجام نشده است. در نهایت، گواهی عدم پرداخت چک که توسط بانک صادر میشود و بهعنوان مدرکی رسمی برای اثبات عدم موجودی حساب محسوب خواهد شد.