بانک مرکزی بهمنظور تسهیل و تسریع فرآیند تامین مالی کسبوکارها و کاهش نیاز به دریافت تسهیلات بانکی، همواره بهدنبال ارائه روشهای نوین برای استفاده از اسناد تجاری است. برات الکترونیک هم یکی از این روشهاست که با حذف فرآیندهای کاغذی و کاهش هزینهها، به بهبود گردش مالی در اقتصاد کمک میکند.
برات الکترونیک، نسخه دیجیتالی سند تجاری برات است که تمام مراحل صدور، امضا و انتقال آن بهصورت آنلاین انجام میشود. برای تهیه برات الکترونیک، متقاضی باید به سامانه بانک عامل مراجعه کرده و مراحل خرید را طی کند.
یکی از مهمترین مزایای برات الکترونیک، امکان انتقال آسان آن در زنجیرههای تولید است که سرعت و سهولت در پرداختها را به دنبال دارد. در ادامه، به بررسی اینکه برات الکترونیک چیست و تفاوت آن با چک و سفته در چه چیزی است، خواهیم پرداخت.
برات و کاربرد آن
برات، سندی تجاری است که در آن، فردی بهنام براتکش به فرد دیگری به نام براتگیر دستور میدهد مبلغ مشخصی را در تاریخ معینی به شخص ثالثی به نام دارنده برات پرداخت کند. درواقع، برات یک دستور پرداخت است که به واسطه آن، بدهی فردی به فرد دیگر منتقل میشود و به این ترتیب، امکان انتقال مطالبات و پرداختها بهصورت سادهتر و ایمنتر فراهم میشود.
خصوصیات مشترک و شباهت چک، سفته و برات چیست؟
چک، سفته و برات، سه نوع از اسناد تجاری هستند که در قانون تجارت به آنها پرداخته شده است. وجه مشترک این اسناد، برخورداری از ویژگیهای اسناد تجاری و پیروی از قوانین و مقررات خاص آنها است. این بدان معناست که شرایط صدور، انتقال، وصول و ضمانت اجرای این اسناد، در چارچوب قوانین تجارت تعریف شده است.
از آنجا که چک، سفته و برات همگی بهعنوان ابزار پرداخت بهکار میروند، وجه مشترک مهمی دارند: آنها به طلبکار اطمینان میدهند که میتواند در موعد مقرر، وجه موردنظر را دریافت کند. درواقع، این اسناد تجاری به طلبکار این حق را میدهند که در صورت عدم پرداخت، از طریق مراجع قضایی و با استفاده از ابزارهای حقوقی و کیفری، به مطالبه خود بپردازد.
چک، سفته و برات، اسناد تجاری هستند که مبلغ مشخصی را نشان میدهند و تا زمانیکه این مبلغ در موعد مقرر پرداخت نشود، عمل به تعهد محسوب نمیشود. بهعبارت دیگر، صرف صدور این اسناد، بهمعنای پرداخت بدهی نیست و دارنده سند باید برای دریافت وجه، بهدنبال وصول آن از طریق قانونی باشد. این سه سند هرچند شباهتهایی دارند، اما از نظر ماهیت و شرایط صدور و وصول، تفاوتهایی با یکدیگر دارند.

تفاوت و فرق چک، سفته و برات چیست؟
موارد زیر، مهمترین تفاوتها بین چک و سفته را نشان میدهند:
- یکی از تفاوتهای اصلی چک و سفته در الزامآور بودن آنهاست. چک، چه بهصورت کاغذی و چه الکترونیکی، سندی است که امضای آن قطعی و غیرقابل انکار است. به این معنی که صادرکننده چک نمیتواند بعدها ادعا کند که امضای روی چک متعلق به او نیست.
- برای بهرهمندی از امتیازات تجاری چک و سفته، ارائه گواهی عدم پرداخت الزامی است. با اینحال، مهلتهای قانونی برای دریافت این گواهی در این دو سند متفاوت است. در خصوص چک، دارنده ۱۵ روز فرصت دارد تا گواهی عدم پرداخت را دریافت کند، در حالیکه این مهلت برای سفته به ۱۰ روز کاهش مییابد.
- بر اساس قوانین، خسارت ناشی از تأخیر در پرداخت چک از تاریخ مشخص شده روی چک محاسبه میشود؛ در حالیکه برای سفته، این خسارت از زمانی محاسبه میشود که دارنده سفته بهطور رسمی درخواست پرداخت آن را کند.
- در صورت گم شدن چک، صادرکننده میتواند با طرح دعوی حقوقی، پیگیریهای لازم را انجام دهد. اما قانون برای سفته، چنین سازوکاری را پیشبینی نکرده است. بههمین دلیل، در صورت گم شدن سفته، صادرکننده معمولاً با چالشهای بیشتری در احقاق حق خود مواجه میشود.
- در حالیکه در چک، امکان درج هر مبلغی وجود دارد، سفته محدودیت بیشتری خواهد داشت. درواقع، مبلغ قابل درج در سفته به مبلغ پیشچاپ شده روی آن محدود میشود و نمیتوان مبلغی بیش از این مقدار را در آن نوشت. این تفاوت مهم، نشاندهنده ماهیت متفاوت چک و سفته بعنوان دو سند تجاری است.
تفاوت چک و برات
چک و برات هر دو از اسناد تجاری هستند، اما تفاوتهای قابلتوجهی بین آنها وجود دارد که عبارتاند از:
- تفاوت اصلی چک و برات در زمان پرداخت است. چک ابزاری برای پرداخت فوری و آنی است، در حالیکه برات معمولاً برای تعهد پرداخت در آینده استفاده میشود و بهنوعی یک تعهد پرداخت برای بدهیهای آتی محسوب میشود.
- در حالیکه چک بهعنوان یک سند تجاری لازم الاجرا شناخته میشود و دارنده آن میتواند برای وصول وجه از طریق اجرای ثبت اقدام کند، برات چنین ویژگیای ندارد. این بدان معناست که برای مطالبه وجه برات، الزاماً باید به دادگاه مراجعه کرد و روند قانونی طولانیتری را طی نمود.
- برخلاف برات، چک میتواند ماهیت کیفری داشته باشد. این بدان معناست که در صورت برگشت خوردن چک، امکان طرح شکایت کیفری علیه صادرکننده آن وجود دارد، در حالیکه برای برات چنین امکانی پیشبینی نشده است.
تفاوت سفته و برات
تفاوتهای اصلی سفته و برات را میتوان در موارد زیر مشاهده کرد:
- تفاوت اصلی سفته و برات در تعداد و نقش طرفین آنها است. در برات، سه شخص شامل صادرکننده، گیرنده و دارنده دخیل هستند و روابط پیچیدهتری را ایجاد میکند. اما در سفته، تنها دو طرف یعنی صادرکننده (متعهد) و گیرنده (متعهدله) وجود دارند و رابطه سادهتری میان آنها برقرار است.
- صدور برات بهعنوان یک عمل تجاری در نظر گرفته میشود، اما صدور سفته تنها در صورتی ماهیت تجاری پیدا میکند که طرفین معامله، یعنی صادرکننده و گیرنده سفته، تاجر، صراف یا بانکدار باشند. این تفاوت در ماهیت تجاری دو سند، نشان از تفاوت در کاربرد و شرایط صدور آنها دارد.
- یکی از تفاوتهای اساسی سفته و برات در ماهیت قبول یا عدم قبول آنهاست. سفته بهعنوان یک تعهد یکجانبه، نیازی به قبول شخص دیگری ندارد؛ چرا که صادرکننده سفته، خود را متعهد به پرداخت مبلغ مشخص شده میکند. در مقابل، برات بهعنوان یک تعهد دو جانبه، نیازمند قبول براتگیر است. یعنی فردیکه برات به نام او صادر شده، باید آن را قبول کند تا تعهد پرداخت ایجاد شود.
- برات، برخلاف سفته، برای اعتبار خود به ذکر مشخصات کامل طلبکار نیاز دارد. درواقع، این شرط اساسی برای صحت صدور برات است. در حالیکه سفته انعطافپذیری بیشتری دارد و حتی میتوان آن را بدون ذکر نام خاص، در وجه حامل صادر کرد.
- در حالیکه ذکر مکان و نحوه پرداخت وجه در برات الزامی است، محل پرداخت در سفته از اهمیت کمتری برخوردار است. این تفاوت اساسی میان برات و سفته نشان میدهد که سفته انعطافپذیری بیشتری در تعیین شرایط پرداخت دارد.
برات یک سند تجاری ویژه است!
با توجه به حجم بالای معاملات تجاری و ارقام قابل توجه در بسیاری از تراکنشها، امکان پرداخت نقدی برای همه معاملات وجود ندارد. بههمین دلیل، روشهای متنوعی برای پرداخت طلب بهوجود آمده است که از جمله آنها میتوان به حواله، ضمانت، تبدیل تعهد و چک اشاره کرد.
با اینحال، برات بهعنوان یک سند تجاری ویژه، در میان این روشها از محبوبیت خاصی برخوردار است. حمایت قانونی از برات و مزیتی که این سند برای تاجران فراهم میکند، از جمله دلایل گرایش آنها به استفاده از برات در معاملات است. در واقع، برات بهعنوان یک ابزار مالی، امکان انجام معاملات بزرگ و پیچیده را با کاهش ریسک و افزایش اطمینان فراهم میکند.
شروط برات چیست؟
برات سندی تجاری با سه طرف اصلی است: براتکش یا صادرکنندهای که برات را صادر میکند، محال علیهای که مسئول پرداخت وجه برات است و دارنده براتی که در نهایت باید وجه برات را دریافت کند. این سند بهگونهای طراحی شده که دارنده برات بیشترین حمایت قانونی را داشته باشد. برات در ابتدا به نام شخص خاصی صادر میشود اما قابلیت انتقال با ظهرنویسی را دارد و میتواند چندین بار دستبهدست شود تا در نهایت دارنده نهایی در موعد مقرر، وجه برات را مطالبه کند.
همچنین، برات امتیازات بسیاری برای دارنده آن در پی دارد و به او امکان میدهد تا بهراحتی به حق خود دست یابد. در این میان، محال علیه بهعنوان شخصی که موظف به پرداخت وجه برات است، نقش بسیار مهمی ایفا میکند. اگر محال علیه، پرداخت برات را بپذیرد، بر ارزش و اعتبار این سند افزوده خواهد شد.
قبولی برات نیز بهمعنای آن است که محال علیه متعهد میشود در موعد مقرر، وجه برات را به دارنده آن پرداخت کند. این اقدام، اطمینان خاطر بیشتری را برای دارنده برات ایجاد کرده و احتمال وصول وجه را افزایش میدهد. بنابراین، قبولی برات یکی از مهمترین رویدادهایی است که میتواند بر سرنوشت یک برات تاثیرگذار باشد و به آن قدرت و اعتبار بیشتری ببخشد.

شرایط صوری (شکلی)
همانطور که در ماده 223 قانون تجارت به صراحت آمده است، برای اینکه یک سند، دارای وصف قانونی برات باشد، باید شرایط خاصی برای آن فراهم شود. این شرایط، که به آنها شرایط صوری یا تشریفات صدور برات گفته میشود، عبارتاند از:
ذکر صریح عنوان “برات”: بر روی ورقهای که برات بر روی آن صادر میشود، باید به وضوح کلمه “برات” نوشته شود. این امر نشاندهنده ماهیت تجاری و حقوقی سند است.
- تاریخ صدور: تاریخ دقیق و کامل صدور برات باید بر روی آن قید گردد. این تاریخ برای تعیین مدت اعتبار برات و همچنین، برای محاسبه مهلتهای قانونی مرتبط با آن اهمیت دارد.
- نام گیرنده برات: شخصیکه موظف به پرداخت مبلغ قید شده در برات است، باید بهطور مشخص و واضح نام برده شود. همچنین، براتگیر میتواند یک شخص حقیقی یا حقوقی باشد.
- مبلغ برات: مقدار پولی که باید پرداخت شود را باید بهصورت عددی و بهطور دقیق بر روی برات بنویسید. واحد پول نیز باید مشخص گردد.
- محل پرداخت: مکانی که پرداخت مبلغ برات باید در آن انجام شود، باید بهوضوح تعیین گردد. این مکان میتواند یک شعبه بانکی، دفتر کار براتگیر یا هر مکان دیگری باشد که در برات مشخص شده است.
- نام دارنده برات: شخصیکه حق دریافت مبلغ برات را دارد، باید در برات نام برده شود. دارنده برات میتواند همان صادرکننده برات باشد یا شخص دیگری که برات به او منتقل شده است.
- شماره نسخه: در صورتیکه از برات چندین نسخه تهیه شده باشد، باید بر روی هر نسخه شماره آن قید گردد تا در صورت بروز اختلاف، بتوان نسخه اصلی را از نسخههای کپی تشخیص داد. مطابق ماده 226 قانون تجارت، چنانچه سندی که بهعنوان برات صادر میشود، یکی از شرایط اساسی مندرج در بندهای 2 الی 8 ماده 23 را دارا نباشد، نمیتوان آن را یک برات تجاری تلقی کرد.
شرایط ماهوی (محتوایی) صدور
- اهلیت صادرکننده برات: اهلیت اجارهدهنده بهعنوان صادرکننده برات، بهمعنای توانایی قانونی او برای انعقاد قرارداد اجاره و صدور سند تجاری برات است. این اهلیت شامل دو بخش میشود:
- اهلیت تمتُّع، یعنی توانایی دارا شدن حق مالکیت بر ملک اجاری و حق مطالبه اجاره بهاء،؛
- اهلیت استیفاء، یعنی توانایی انجام اعمال حقوقی لازم برای اجاره دادن ملک و صدور برات، از جمله امضای قرارداد و سند تجاری؛ همچنین، برای دارا بودن اهلیت استیفاء، اجارهدهنده باید بالغ، عاقل و رشید باشد.
- رضایت صادرکننده برات: صدور برات توسط اجارهدهنده (صادرکننده)، مستلزم رضایت آزادانه و آگاهانه اوست. این رضایت معمولاً با امضای برات توسط صادرکننده در مقابل نماینده قانونی یا شخص ثالثی که به این منظور تعیین شده است، اثبات میشود.
- جهت یا دلیل صدور برات: در قراردادهای اجاره، معمولاً اجاره بهاء بهصورت اقساط پرداخت میشود. در برخی موارد، اجارهدهنده به منظور تضمین دریافت بهموقع اجاره بهاء، از مستأجر برات دریافت میکند. در این حالت، صدور برات بهعنوان یک تضمین مالی برای پرداخت اجاره بهاء عمل میکند. برای مثال، اگر شخص الف (اجارهدهنده) ملکی را به شخص ب (مستأجر) اجاره داده باشد و شخص ب برای هر ماه یک فقره برات به نفع شخص الف صادر کند، در صورت عدم پرداخت اجاره بهاء در موعد مقرر، شخص الف میتواند برات را نزد بانک یا موسسه مالی اعتباری وصول کند.
جمع بندی
برات الکترونیک بهعنوان یک نوآوری مالی، تحولی شگرف در حوزه مبادلات تجاری ایجاد کرده است. با حذف پیچیدگیهای بروکراسی اداری و تسریع فرآیندهای پرداخت، این ابزار نهتنها به افزایش سرعت و امنیت معاملات کمک میکند، بلکه هزینههای ناشی از صدور و انتقال اسناد کاغذی را نیز بهطور قابلتوجهی کاهش میدهد. قابلیت انتقال برات الکترونیک در زنجیرههای فعالیتهای اقتصادی، امکان تامین مالی سادهتر و سریعتر کسبوکارها را فراهم آورده است.
در نهایت، میتوان گفت که برات الکترونیک با بهرهگیری از فناوریهای نوین، به یک ابزار کارآمد و قابل اطمینان برای تسهیل معاملات تبدیل شده است. با گسترش استفاده از این ابزار، انتظار میرود شاهد رشد روزافزون تجارت الکترونیک و کاهش استفاده از اسناد کاغذی در آینده باشیم.
دادسو با بهرهگیری از وکیل چک مجرب و متخصص در امور چک و سفته، به شما کمک میکند تا در صورت مواجهه با مشکلات حقوقی ناشی از چکهای برگشتی، سفتههای بیمحل و یا اختلافات مرتبط با برات، به بهترین نحو از حقوق خود دفاع کنید.خدمات دادسو شامل مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، پیگیری پروندههای حقوقی و کیفری، اجرای احکام و سایر خدمات مرتبط با چک (چک برگشتی)، سفته و برات است.
سوالات متداول
مهمترین شباهتهای چک و سفته و برات چیست؟
یکی از مهمترین وجه اشتراک چک، برات و سفته، ماهیت تجاری آنهاست. این سه سند، ابزارهای مالی پرکاربردی هستند که در معاملات تجاری، بهعنوان وسیلهای برای پرداخت دین یا تعهد مالی در زمان حال یا آینده مورد استفاده قرار میگیرند.
اصلیترین تفاوت چک با سفته و برات در چیست؟
از نظر قابلیت پیگیری، چک نسبت به برات و سفته در جایگاه بالاتری قرار دارد. چک بهعنوان یک سند لازم الاجرا شناخته میشود و دارنده آن میتواند بهسرعت و به روشهای مختلف از جمله کیفری، حقوقی و اجرای ثبت، نسبت به وصول آن اقدام کند.
مهمترین فرق سند برات و سفته چیست؟
تفاوت اصلی برات و سفته در تعداد طرفین و نقش آنها است. در برات، سه شخص (براتکش، براتگیر و دارنده برات) نقش دارند، اما در سفته تنها دو طرف (صادرکننده و دریافتکننده) وجود دارد. همچنین، مفهوم قبولی در برات اهمیت بیشتری دارد، چرا که براتگیر باید برات را قبول کند تا پرداخت آن تضمین شود.